دادپزشک

قبل از آغاز برنامه "دادپزشک" در کشورمان، ارائه مجوز دفن با برخی مشکلات همراه بود.
به عنوان مثال، در موارد فوت در خانه، دریافت مجوز دفن بایستی به صورت لزومی توسط یک پزشک قانونی صادر می‌گرفت که مراحل طولانی را به همراه داشت.
همچنین، در موارد زیادی مراکز درمانی به دلیل عدم اطمینان دربارۀ علت مرگ، از صدور مجوز دفن خودداری می‌کردند و این موضوع را به پزشکی قانونی ارجاع می‌دادند.
این دو عامل باعث افزایش حجم کار مراکز پزشکی قانونی می‌شد.

سرانجام، یک طرح به نام "دادپزشک" برای حل مشکلات و کاهش زحمات مراکز پزشکی قانونی، ارائه و اجرا شد.
این طرح باعث انجام بسیاری از معاینات جسد توسط دادپزشکان و جلوگیری از ارجاع آنها به مراکز پزشکی قانونی شده است.
البته، صدور جواز دفن توسط این گروه از پزشکان فقط در موارد خاص امکان پذیر است و نحوه درخواست معاينه جسد از آنها نیز بستگی به سیاست‌ها و مقررات تعیین شده دارد.

براساس توضیحات فوق، در این مقاله، پس از پاسخ دادن به این پرسش‌ها که "دادپزشک" کیست و طرح "دادپزشک" چیست، جزئیاتی درباره موارد صلاحیت، وظایف، و نحوه درخواست معاینه جسد از این گروه از پزشکان متخصص ارائه خواهیم داد.

طرح دادپزشک چیست

یکی از طرح‌های عملی و مؤثری که در چند سال اخیر برای ارائه مجوزهای دفن و تدفین جسادها طراحی و اجرا شده است، طرح گواهینامه پزشکان قانونی و ایجاد مراکز مجاز برای صدور این گواهینامه‌ها توسط گروهی از پزشکان معتمد است.
این طرح، تأثیر مهمی در تسهیل و تسریع فرآیند صدور مجوز‌های دفن افراد فوت شده و کاهش سنگینی کارهای پزشکی قانونی داشته است.
به دلیل اینکه این طرح و مسئولیت‌ها و صلاحیت‌های پزشکان قانونی هنوز برای بسیاری از افراد کاملاً ناآشنا است، ما در این قسمت قصد داریم به بررسی آن بپردازیم و به سوالی که آیا طرح گواهینامه پزشکان قانونی چیست پاسخ دهیم.

پیش از راه‌اندازی طرح دادپزشک و تأسیس مرکز ساماندهی جواز دفن برای گروه پزشکان معتمد، چندین مشکل اصلی در مورد صدور جواز دفن وجود داشت.
از جمله این مشکلات، ترديد مراکز درمانی در صدور جواز در صورت فوت فرد در منزل بود.
این موضوع باعث ایجاد سردرگمی در بازماندگان متوفی در خصوص فرایند دریافت مجوز دفن می‌شد.
در نهایت، برای بررسی این مسئله، به سازمان پزشکی قانونی ارجاع می‌شد.

از جهت دیگر، در مواقع بسیاری اتفاقات ناگوار در بیمارستان‌ها رخ می‌دهد که به علت عدم اطمینان از علت مرگ و عدم داشتن مجوز برای تشریح جسد، بیمارستان‌ها مجبور به ارجاع پرونده به پزشکی قانونی می‌شوند، تا از رعایت قوانین و مقررات حاکم بر این زمینه، در امان باشند.

مشکلات متعددی وجود داشت که باعث ایجاد مشکلات دیگر و افزایش دردسرها شده بود.
این مشکلات بر تعداد کارهای مراکز پزشکی قانونی تاثیر منفی می‌گذاشتند و باعث طولانی شدن فرایند دریافت جواز دفن و افزایش هزینه‌ها برای خانواده‌های فوت شده می‌شد.
این امر نه تنها باعث نارضایتی خانواده‌ها می‌شد، بلکه پرسنل پزشکی نیز نارضایتی خود را از مراکز پزشکی قانونی بیان می‌کردند.

به منظور رفع این مشکلات، در قانون برنامه پنج ساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، در بند (ج) ماده 113 این قانون، تصمیم گرفته شده است که "سازمان پزشکی قانونی کشور" مجوز داشته باشد تا خدمات پزشکی قانونی مورد نیاز را به صورت کامل به گروه پزشکی معتمدی که به این منظور انتخاب خواهد شد، منتقل کند.
این گروه پزشکی معتمد مسئولیت اعمال نظارت کامل را بر مراکز تشخیصی و درمانی، بیمه‌ها و افراد عمومی را که بخشی از وظایف تشکیل سازمان پزشکی قانونی کشور را تشکیل می‌دهند، بر عهده خواهد داشت.

بنابر آن، به منظور اجرای یک قانون، سازمان پزشکی قانونی کشور با همکاری وزارت بهداشت و سازمان نظام پزشکی، یک طرح به نام "دادپزشک" را آغاز کرده است.
این طرح توسط سازمان پزشکی قانونی تعریف شده و تحت این طرح، یک گروه از پزشکان متخصص در مرکز ساماندهی صدور جواز دفن با تعیین صلاحیت ها و حدود وظایف خود، اجازه داده شده تا در موارد خاصی، جواز دفن را صادر کنند و از نیاز به ارجاع به پزشکی قانونی جلوگیری کنند.
بنابراین، در اجرای این ماده قانونی، سازمان پزشکی قانونی کشور همراه با وزارت بهداشت و سازمان نظام پزشکی، طرحی با عنوان "طرح دادپزشک" را آغاز کرده است.
تحت این طرح، گروهی از پزشکان متخصص در مرکز ساماندهی صدور جواز دفن، مجوز صدور جواز دفن را در موارد خاصی دارند و با تعیین صلاحیت و حدود وظایف، از ارجاع به پزشکی قانونی جلوگیری می‌کنند.
حتی از آن برای صدور جواز دفن در موارد خاص استفاده می‌شود و به همین دلیل با نام "طرح دادپزشک" شناخته شده است.

با پیاده‌سازی پروژه دادپزشک و تعیین شرایط و محدوده وظایف این گروه از پزشکان، در حوادثی که فوت در منزل رخ داده است، خانواده متوفیان می توانند به جای مراجعه به پزشکی قانونی، با تماس با مرکز ساماندهی صدور جواز دفن گروه پزشکان معتمد، اقدام به درخواست صدور جواز دفن را از دادپزشک نمایند و از طریق این روش، مراحل طولانی بررسی جسد در پزشکی قانونی را نادیده بگیرند.

به علاوه، در برخی موارد، مراکز درمانی ممکن است به دلایل خاصی از صدور مجوز دفن خودداری کنند.
در این صورت، آنها قادر خواهند بود با تماس با یک دادپزشک مجاز، به جای ارجاع امر به پزشک قانونی، درخواست بررسی و صدور مجوز دفن را به دادپزشک مجاز معرفی کنند.

در خاتمه، اجرای این طرح، منجر به کاهش نیاز به ارجاع جسد به مراکز پزشکی قانونی گردیده است.
این امر باعث کاهش حجم کار در این مراکز و افزایش سرعت صدور جواز دفن می‌شود که نتیجتاً منجر به صرفه‌جویی در وقت افراد و افزایش رضایت مراجعین خواهد شد.

دادپزشک کیست

همانگونه که ذکر شده است، اجرای طرح «دادپزشک» با ارجاع موارد فوتی در منزل یا موارد فوتی مشکوک در مراکز درمانی، به «دادپزشکان» و جلوگیری از ارجاع این موارد به پزشکی قانونی، از یک سو منجر به کاهش حجم کار مراکز پزشکی قانونی گردیده و از سوی دیگر، با تسریع و تسهیل روند صدور جواز دفن، رضایت بیشتر بازماندگان را به همراه داشته است.
اما، از آنجایی که رکن اصلی این طرح، دادپزشکان هستند که دارای موارد صلاحیت و حدود وظایف مشخص بوده، لازم است به این پرسش نیز پاسخ دهیم که «دادپزشک» کیست؟

پاسخ به سوال مذکور به این صورت است که دادرس، کسی است که با اخذ مجوز از سازمان قانونی پزشکی کشور و با همکاری مرکز مجوز صدور گواهی دفن برای گروه پزشکان معتمد حق معاینه جسد در موارد ارجاع شده و صدور جواز دفن را در صلاحیت خود دارد و وظایف او توسط سازمان قانونی پزشکی تعریف شده است.

با هدف دریافت مجوز، پزشکان درخواست‌کننده ابتدا باید به یکی از مراکز پزشکی قانونی مراجعه کرده و دوره آموزشی مورد نیاز را با موفقیت تکمیل کنند.
سپس باید در آزمون سازمان شرکت کرده و نمره حداقل مورد نیاز را کسب کنند.
در مرحله بعد، صلاحیت درخواست‌کننده باید توسط کمیته خاصی که برای بررسی این موضوع در پزشکی قانونی هر استان تشکیل شده است، بررسی شود.
پس از تصویب کمیته مربوطه، مجوز ارائه خدمات پزشکی به دست متقاضی صادر خواهد شد.

در حال حاضر، متخصصانی در حوزۀ پزشکی مورد توجه و در اولویت قرار دارند که درصدد دریافت مجوز دادپزشک بوده و شامل موارد زیر است: پزشکانی که تجربه کار در سالن‌های تشریح جسد در پزشکی قانونی داشته باشند، پزشکانی که تحت قانونی و قراردادی فعالیت می‌کنند و به طور کلی، متخصصانی که در سازمان پزشکی قانونی کشور مشغول به کار هستند.

توجه! به علت تعیین صلاحیت‌ها و محدودیت‌های دادپزشکان توسط سازمان پزشکی قانونی، این گونه پزشکان تحت نظارت مستقیم این سازمان فعالیت می‌کنند.
در صورت تخلف، سازمان پزشکی قانونی بر اساس شرایط موردنظر به صورت لازم واکنش لازم، به دادپزشک متخلف واگذار میکند.
همچنین در بعضی موارد، مجوز دادپزشک ممکن است به طور کلی لغو گردد.

موارد صلاحیت دادپزشک

دقت کنید که نحوه کار دادپزشکان باید با توجه به یک نکته مهم درنظر گرفته شود، یعنی اینکه این گروه از پزشکان صلاحیت نامحدودی ندارند و موارد صلاحیت آنها توسط سازمان پزشکی قانونی مشخص شده است.
بنابراین، در ادامه، به بررسی موارد صلاحیت دادپزشکان خواهیم پرداخت.

در کل، در حال حاضر، تنها وظیفه دادپزشکان که توسط سازمان پزشکی قانونی به آنها واگذار شده و برای انجام آن، مجوز دریافت می کنند، صدور جواز دفن است.
بنابراین، دادپزشکان صلاحیت لازم برای انجام سایر وظایف پزشکی قانونی، مانند تعیین موارد آسیب های بدنی و میزان ارث و یا صدور گواهی بکارت، را ندارند.

اما، درخصوص صدور جواز دفن نیز باید به صلاحیت‌های دادپزشکان توجه شود.
آنها تنها می‌توانند در موارد مشخص به صدور مجوز دفن بپردازند و در تمام ارجاعات این صلاحیت را ندارند.
بنابراین، هرگاه که علت مرگ در 19 حالت مشکوک، یعنی علت طبیعی نباشد، باید جسد متوفی به قسمت پزشکی قانونی ارسال شود.
در این قسمت، تحلیل‌های لازم صورت می‌گیرد و دلایل مرگ مشخص می‌شود.

موراد مشکوک در مورد فوت که در آن‌ها، دادپزشک حق صدور جواز دفن را نداشته باشد عبارتند از: قتل، خودکشی و هرگونه مرگی که شبهه جنایت در آن وجود داشته باشد؛ فوت در زندان و در اماکن عمومی؛ مرگ ناگهانی، غیرمنتظره و مشکوک؛ مرگ افراد ناشناخته و اتباع خارجی؛ فوت ناشی از دعوا و تعارض، اقدامات درمانی و زایمان، حوادث ورزشی، صدمات ناشی از سلاح، حوادث رانندگی، مسمویت، سوء استفاده از مواد مخدر، حوادث غیرمنتظره مانند زمین‌لرزه و حوادث کار و به طور کلی هر موردی که احتمال وجود شکایت شخصی در آن وجود دارد.

در علاوه بر قوانین فوق، اخذ مجوز دفن پس از بررسی جسم در صلاحیت دادپزشک قرار دارد.
در صورتی که خانواده متوفیان یا مراکز درمانی علاقه‌ای به صدور این مجوز نداشته باشند، می‌توانند درخواست خود را مستقیماً ارجاع دهند.
این ارجاع به دلیل خلاف وظیفه قانونی یا اجتناب از مسئولیت های قانونی می‌تواند از طرف افراد متوفیان یا مراکز درمانی انجام شود.

وظایف دادپزشک

علاوه بر موارد صلاحیت، وظایف دادپزشک نیز توسط سازمان پزشکی قانونی تعیین می‌شود و پزشکانی که مجوز دادپزشکی را دریافت می‌کنند، مکلف به انجام این وظایف هستند؛ زیرا در صورت عدم انجام آن‌ها ممکن است با تدابیر تعیین شده توسط سازمان پزشکی قانونی، از جمله ابطال مجوز، مواجه شوند.
وظایف دادپزشک شامل موارد زیر می‌شود:1.
ارزیابی و تشخیص صحت پاتولوژیک مربوط به نواقص جسمی و عملکردی در قتل و مصدومیت‌ها.
2.
تعیین خاستگاه و علل مصدومیت‌ها و جنایات مرتبط با پزشکی قانونی.
3.
تعیین سن، جنسیت، پیشینه پزشکی و دلالت‌های دیگر از مخلوط پزشکی قانونی.
4.
انجام آزمایشات پزشکی و تشریح برخی از اعضا به منظور تعیین علت مرگ‌ها و ناپدیدشدگان.
5.
ارائه گزارشات قضایی و توصیه‌های فنی برای دادگاه‌ها و ارگان‌های قضایی.
6.
شرکت در بحث‌ها و کنفرانس‌های مرتبط با پزشکی قانونی و بهبود فرآیندها و فناوری‌های مربوطه.

در صورتی که فرد در منزل خود فوت کرده باشد، بازماندگان او می توانند با یک دادپزشک معتمد که در یکی از مراکز ساماندهی صدور جواز دفن گروه پزشکان معتمد فعالیت می کند تماس بگیرند.
آنها می توانند درخواست معاینه و صدور جواز دفن را از او بکنند.
دادپزشک موظف است جسد را معاینه کرده و در صورتی که علت مرگ، از موارد ۱۹ گانه داخل در صلاحیت طبی قانونی نباشد، جواز دفن متوفی را صادر کند.
این مراحل برای صدور جواز دفن کاملاً متفاوت ازمراحل صدور گواهی فوت هستند.

اگر کادر درمانی در مراکز مربوطه، صلاحیت صدور جواز دفن را نداشته باشد، آن‌ها می‌توانند با استفاده از دادپزشک تماس بگیرند.
در این صورت، گرفتن مشاوره از مراکز درمانی بر عهده دادپزشک است.
اگر با مشاوره مشکل مراکز درمانی حل شود، مرکز مربوطه مجوز دفن را صادر خواهد کرد.

کنترل باقیمانده فقط توسط دادپزشکان انجام می شود که بر اساس مشاوره با پزشکان دادگاه و با در نظر گرفتن تمام معاینات پزشکی، در موارد بروز مشکلات برای دفن جثه، آن را نظارت و معاینه کرده و در صورت عدم وجود هیچ گونه شرایط خطرناک، مجوز دفن را صادر می کند.

اگر پس از تشخیص دادن از طرف یک پزشک قانونی، مشخص شود که جسد از بین 19 مورد مشمول، در محدوده صلاحیت قانونی پزشک قرار دارد، وظیفه اوست که از صدور مجوز دفن خودداری کرده و جسد را برای نمونه‌برداری و تحقیقات در مراکز قانونی پزشکی، به یکی از این مراکز ارجاع دهد.

نحوه درخواست معاینه جسد از دادپزشک

برای انجام معاینه جسد و صدور جواز دفن، اشخاص و مراکز درمانی می‌توانند از خدمات دادپزشک استفاده کنند.
با ثبت درخواست خود، این گروه از پزشکان به سرعت پاسخگو خواهند بود.
برای ارائه راهنمایی در این زمینه، در این مقاله به سوال "چگونه می توان از دادپزشک خدمات معاینه جسد درخواست کرد؟" پاسخ می‌دهیم.
لازم به ذکر است که جواز دفن با گواهی فوت تفاوت دارد.
برای درک بهتر این تفاوت، در مقاله "نمونه گواهی فوت"، یک نمونه از این سند ارائه شده است.

برای درخواست معاینه جسد از دادپزشک، شیوه‌ی ارتباط در حال حاضر به شرح زیر است: درخواست معاینه برای متقاضیان، از طریق تماس تلفنی با دادپزشک قابل انجام و ثبت می‌شود.
در این روش، تنها با برقراری ارتباط تلفنی با دادپزشک، درخواست ثبت می‌شود.