دادرس کیست

در دنیای حقوقی، قوانین آیین دادرسی مدنی و آیین دادرسی کیفری، مجموعه‌ای از قواعد، ضوابط، و فرآیندها هستند که ترتیب و سلسله‌مراتب قضات و نحوه بررسی پرونده‌های حقوقی و کیفری را تعیین می‌کنند.
این قوانین تمامی جنبه‌های شکلی و رسمی پرونده‌های حقوقی و کیفری را تحت تأثیر قرار می‌دهند.
در طبقه‌بندی و اجرای عدالت، استفاده صحیح از این قوانین و رعایت نکات مذکور، ضروری است و به تضمین تعادل در محاکمه و رسیدگی به پرونده‌های حقوقی و کیفری کمک می‌کند.

یکی از اشخاصی که در قوانین حقوقی مدنی و کیفری، به شدت به ویژگی‌ها و وظایف خاصی نیازمند است، شخص دادستان است.
دادستان مسئولیت‌هایی عمده را برعهده دارد و باید آن‌ها را به درستی انجام دهد؛ در غیر این صورت، به وفور تحت تعقیب قانونی قرار خواهد گرفت، و در برخی موارد، مجازات خواهد پذیرفت.

لذا، در این نوشتار، پس از پاسخ به سوال "چه کسی دادرس است؟" و توضیحی از اختیارات و وظایف او و نحوهٔ انتخابش، به بررسی مواردی می‌پردازیم که دادرس در آن‌ها با قاضی و رئیس شعبه تفاوت دارد.
دریافت اطلاعات بیشتر در این زمینه ممکن است از ادامهٔ متن مفید باشد.

دادرس کیست

برای پاسخ به این پرسش که دادگاه چیست؟ باید به قوانین آیین دادرسی کیفری و آیین دادرسی مدنی که قواعد شکلی رسیدگی به دعاوی را تعیین می‌کنند، مراجعه کنیم.
با توجه به آنچه که از مفاد مواد این دو قانون، در جاهایی که از عبارت دادگاه استفاده شده، برداشت می‌شود، در پاسخ به این پرسش که دادگاه چیست؟ باید گفت؛

در کلیت معنای قانون آیین دادرسی مدنی، مفهوم دادرس و قاضی به شخصی اشاره دارد که وظیفه دارد به دعاوی و پرونده‌هایی که به شعبه‌ای که در آن کار می‌کند ارجاع می‌شود، رسیدگی کند.
این شخص می‌تواند رای صادر کند، خصوصاً در حل و فصل خصومت‌ها و درگیری‌ها نقش داشته باشد و در نهایت به اتمام دعوای جنایی یا حقوقی که مطرح شده است، برسد.

در یک تعریف مختصر، دادرس به عنوان یک مقام متفاوت از قاضی و رئیس شعبه در نظام قضایی تعریف می‌شود.
دادرس، شخصی است که با قاضی تفاوت دارد و مرتبه‌ای پایین‌تر از قاضی را داراست.
وظیفه دادرس تنها در مواقعی است که قاضی حاضر نیست یا براساس دستور قانونی، وی می‌تواند پرونده را بررسی و حکم یا فصل خصومت را صادر نماید.

با توجه به آنچه از مطالعه قوانین آیین‌نامه دادرسی مدنی و دادرسی کیفری به دست می‌آید، داوران دارای اختیارات و وظایفی متفاوت با قاضی و رئیس شعبه هستند.
آینده مقاله به تفصیل و با استفاده از شماره مواد مربوطه به بررسی این اختلافات می‌پردازد.

اختیارات و وظایف دادرس

بعد از بررسی این موضوع که شخصیت دادستان چیست، در این بخش از مقاله، صلاحیت ها و وظایف دادستان، بر اساس آنچه در قانون آیین دادرسی کیفری و قانون آیین دادرسی مدنی ذکر شده است، مورد ارزیابی قرار خواهد گرفت و به مواد قانونی، اشاره خواهد شد.
صلاحیت ها و وظایف دادستان عبارتند از:

مستند این امر بر اساس تبصره ماده ۹۲ و ماده ۱۸۹ قانون آیین دادرسی کیفری است که به ترتیب، تعیین می‌کنند: در صورت عدم حضور بازپرس یا معذور بودن وی از انجام وظیفه و عدم دسترسی به بازپرس دیگر در همان دادسرا، در جرائم موضوع ماده ۳۰۲ این قانون، دادرس دادگاه، به تقاضای دادستان و تعیین رئیس حوزه قضائی، وظیفه بازپرس را تنها تا زمان باقی ماندن وضعیت مذکور انجام می‌دهد.

ماده 189 قانون آیین دادرسی کیفری به شرح زیر است:بازپرس موظف است پس از حضور یا استدعای متهم، فوراً به آغاز تحقیقات پرداخته و در صورت عدم امکان، حداکثر ظرف ۲۴ ساعت از زمان قرار گیری متهم تحت نظر افسران دادگستری، طبق مقررات ماده ۹۸ این قانون، اقدام به تحقیق نماید.
در صورت غیبت متهم یا داشتن عذر موجهی که باعث شود بازپرس از آغاز تحقیقات منصرف شود، دادستان می‌تواند وظیفه تحقیق را بر عهده بازپرس دیگر یا در صورت لزوم به دادرس دادگاه تحویل دهد.

ماده ۳۳۷ قانون آیین دادرسی کیفری بنا به اختیار، مقرر می‌دهد که در جرائم اعمالی که تحت ماده (۳۰۲) این قانون قرار دارند، رئیس دادگاه بخش وظایف خود را با تعیین کمک‌گری از میان بازپرسان و تحت نظارت و دستورات دادستان شهرستان مربوطه، انجام دهد.
در صورت وجود چند شعبه با ارجاع رئیس حوزه قضایی، رؤسای شعبه‌ها مسئول این وظیفه هستند.
در صورتی که دادگاه بخش از رئیس بی‌نیاز باشد، دادرس به عنوان جانشین بازپرس عمل کرده و در هر حال، صدور کیفرخواست با دادستان است.
ماده ۳۳۷ قانون آیین دادرسی کیفری تعیین می‌کند که در جرائم موضوع ماده (۳۰۲) این قانون، رئیس دادگاه بخش توانایی انجام این وظیفه را دارد.
درصورتی که شعب بیشتری وجود داشته باشد، با ارجاع رئیس حوزه قضایی، رؤسای شعب مسئول این کار می‌شوند.
همچنین، اگر دادگاه بخش رئیس نداشته باشد، دادرس به عنوان جانشین بازپرس عمل خواهد کرد و همچنین صدور کیفرخواست در عهده دادستان است.

منبع قانونی برای این ادعا، ماده ۲۹۵ قانون آیین دادرسی کیفری است که بیان می کند: "دادگاه کیفری دو، در هر شهرستان با حضور رئیس یا دادرس علی البدل، در حوزه قضایی تشکیل می‌شود.
"

تبصره ماده ۲۹۶ قانون آیین دادرسی کیفری مقرر می‌دهد: "دادرس می‌تواند به صورت جایگزینی، در صورت لزوم، وظایف رئیس یا مستشار را بر عهده بگیرد.
.
.
"

مطابق با ماده ۳۳۶ قانون آیین دادرسی کیفری، در دادگاه بخش، رئیس یا شخصی به جای وی به عنوان "دادرس"، در جرائمی که صلاحیت مربوطه در این دادگاه قرار دارد، به صورت مستقیم پرونده را بررسی و صدور حکم می‌کند.
در این دادگاه، وظیفه تجدید نظر در آراء به عهده رئیس دادگاه است و درباره آراءی که توسط وی صادر می‌شود، مسئولیت اجرایی آن بر عهده شخص به جای دادرس است.

ماده ۳۷۸ قانون آیین دادرسی کیفری مطابق استانداردهای الکترونیکی تعیین می‌کند که: رای دادگاه باید در ظرف سه روز از تاریخ تنظیم، پاک نویسی یا تایپ شده و به صورت الکترونیکی ثبت گردد.
این رای که به عنوان "دادنامه" شناخته می‌شود، با نام خداوند متعال آغاز شده و شامل مواردی است که در آن ذکر می‌شود و برای امضای دادرسان یا دادرس کامل می‌گردد و با استفاده از مهر شعبه تأیید می‌شود.

"تبصره ۲۹۷ ماده‌ی قانون آیین‌نامه دادرسی مدنی تعیین می‌کند که رأی دادگاه باید در مدت پنج روز از تاریخ صدور، تنظیم و به‌وسیله‌ی دادرس یا دادرسان صادرکنندهٔ رأی امضا شود.
"

تبصره ۳ ماده ۴۸۴ قانون آیین دارسی کیفری بیان می‌دهد که "در حوزه قضائی بخش، اجرای احکام کیفری، مسئولیت آن به عهده رئیس دادگاه است و در صورت غیاب وی، با دادرس به عنوان معاون او، جبران می‌شود.
"

ماده ۹۱ قانون آیین دادرسی مدنی و ماده ۹۴ این قانون، در این خصوص قاعده‌هایی را تعیین می‌کنند: "دادگاهگر باید در موارد زیر، از بررسی پرونده صرف نظر کرده و طرفین نیز مجازند او را رد کنند.
.
.
"

ماده 94 قانون آیین دادرسی مدنی، تعیین می‌کند: "هر یک از طرفین دعوا می‌توانند وکیل را به عنوان نماینده خود در دادگاه معرفی کنند.
اما در مواردی که دادرس لازم بداند که حضور طرف خواهان یا خوانده یا هر دو لازم است، این موضوع در اخطاریه ذکر خواهد شد.
در این صورت، طرفان ملزم به حضور حضور خواهند بود.
"

مطابق قانون آیین دادرسی مدنی، ماده 152 تعیین می‌کند: دادگاه موظف است طرف مقابل را جهت ارائه دلیل، حضوری احضار کند؛ اما فعدم حضور او تامین دلیل را مانع نمی‌سازد.
در مواردی که فوریت دارند، دادگاه بدون احضار طرف، اقدام به تامین دلیل خواهد کرد.

ماده ۱۵۳ فصل دوازدهم قانون آیین دادرسی مدنی بیان می‌کند: دادگاه مجاز است تا تامین دلیل را به شخص علی البدل یا مدیر دفتر دادگاه ارجاع دهد.
مگر در صورتی که تامین دلیل تنها مبنای حکم دادگاه باشد، در این صورت قاضی صادرکننده رای موظف است به صورت شخصی اقدام کند یا گزارش تامین دلیل منجر به قوت قاضی و راستی قضاوت شود.

ماده ۱۸۳ قانون آیین دادرسی مدنی بیان می‌کند: «در صورتی که صلح خارج از دادگاه صورت گیرد و توافق‌نامه غیر رسمی باشد، طرفین موظف هستند در دادگاه حاضر شده و صحت آن را تأیید کنند.
تأیید طرفین در صورت مجلس نوشته شده و با امضای دادرس و طرفین تأیید می‌شود.
.
.
»

ماده ۲۰۶ قانون آیین دادرسی مدنی وضع می‌کند که رسیدگی به حساب‌ها و دفاتر در دادگاه انجام می‌شود و ممکن است در محلی که اسناد در آن قرار دارد، برگزار شود.
به هر حال، دادگاه مجاز است رسیدگی را به یکی از دادرسان دادگاه واگذار کند.

در ماده ۲۵۰ قانون آیین دادرسی مدنی آمده است که درصورت لزوم، می‌توان با هدف بررسی و بررسی مکان مورد اشاره به توسط یکی از دادرسان دادگاه بازرسی صورت بگیرد.
این بازرسی می‌تواند توسط قاضی یا یکی از دادرسان دادگاه اتفاق بیافتد.
هدف اصلی از اجرای این بازرسی و تحقیق محلی، جمع‌آوری اطلاعات و شواهد مورد نیاز برای صحیح بررسی و تصمیم‌گیری قضایی است.

ماده ۲۸۸ قانون آیین دادرسی مدنی به شرح زیر ضمن احترام سوگند، تعیین می‌نماید: "باید حضور احضار شونده در جلسه دادگاهی که درخصوص دعوای او است، صورت گیرد.
اگر احضارکننده به دلیلی موجه قادر به حضور در دادگاه نباشد، دادگاه می‌تواند بر اساس شرایط موردبررسی، زمان دیگری برای حضور احضار شونده تعیین کرده و یا قاضی یا قاضی دیگر را به او نیازمند سوگند کند تا در مجلس به حضور دادگاهی برسند و سپس بر اساس آن، رأی خود را خواهند داد.
"

نحوه تعیین دادرس دادگاه

برای بررسی روش تعیین دادرس در دادگاه، برای صدور حکم یا انجام دیگر وظایف، باید به یکی از تصمیمات قابل تأیید قوه قضاییه مراجعه کنید.
بر اساس یک مقرره قوه قضاییه در سال ۱۳۶۵ بنام "موارد ارجاع برخی پرونده‌ها به دادرس علی البدل"، و با توجه به جمله زیر از این مقرره:‎‏برای رسیدگی و صدور حکم یا سایر وظایف، باید به یکی از مصوبات قوه قضاییه مراجعه کرد.
‏‏

درصورتی که رئیس دادگاه به دلایلی مانند اشتغال به تحصیل یا رسیدگی به پرونده‌های دیگر یا انشغال در امور اداری و سایر عوامل قانونی قادر به رسیدگی به پرونده‌ها نباشد، می تواند درخواست رسیدگی از دادرسی جایگزین نماید و در هر صورت دادرس جایگزین ملزم به رسیدگی به پرونده خواهد بود و اجازه معافیت نخواهد داشت.

تعیین یک فرد به عنوان دادرس، بستگی به شرایط مورد نظر و توسط رئیس شعبه یا رئیس دادگاه انجام می‌شود و در نتیجه دادرس تعیین شده، موظف به بررسی و رسیدگی به پرونده خواهد بود.
در این مقاله، تفاوت قانونی و حقوقی بین دادرس، قاضی و رئیس شعبه را بررسی خواهیم کرد.

تفاوت دادرس با قاضی و رئیس شعبه

توضیح درباره "تفاوت دادرس با قاضی و رئیس شعبه" بایستی به این صورت باشد که بر اساس قوانین آیین دادرسی کیفری و مدنی، اگر دادرس را به عنوان قاضی در نظر بگیریم، یعنی فردی که براساس ماده 3 قانون آیین دادرسی مدنی موظف به رسیدگی، صدور رای و حل و فصل خصومت است، تفاوتی بین دادرس و قاضی نیست.

اگر راجع به شخصی صحبت کنیم که به عنوان یک "قاضی" عمل کند، در صورت عدم حضور قاضی، طبق دستور رئیس شعبه یا در برخی موارد، دستور رئیس دادگاه، وظایف مختلفی را انجام دهد، از جمله صدور رأی.
می توانیم در مورد تفاوت بین دادرس، قاضی و رئیس شعبه، بگوییم که؛