خیار تدلیس و شرایط تحقق آن

با توجه به ساز و کار حقوقی کشور، در تفکیک قراردادها، آنها به دو دسته لازم و اختیاری تقسیم می‌شوند.
افراد طرف قرارداد قادر نیستند قراردادهای لازم را به راحتی لغو یا تغییر دهند.
اما قانونگذار در شرایطی مانند آسیب دیدن یکی از طرفین به دلیل عمل تقلبی و فریبکارانه طرف مقابل، جهت حفاظت از حقوق شخصی که به دغدغه‌های کاذب توهین کرده است، امکان لغو قرارداد را فراهم کرده است.

اگر یکی از طرفین قرارداد به فساد آن پی برد، باید فوراً اقدام به لغو قرارداد کند و دیگر ملزم به رعایت تعهدات قرارداد نیست.
بنابراین، هر کدام از طرفین قبل از امضای قرارداد باید به حقوق خود و مفاد قرارداد با توجه به حداقل آگاهی لازم آشنا باشند تا از هر گونه ضرر جلوگیری کنند.

توجه: در این مطلب، ما قصد داریم درباره مهمی به نام خیار تدلیس صحبت کنیم.
ابتدا سعی می‌کنیم به سوالی که می‌پرسیم، پاسخ دهیم که چه معنایی دارد که ما از خیار تدلیس می‌گوییم؟ سپس به بررسی شرایط اجرای این خیار و زمانی که می‌توان آن را اعمال کرد، خواهیم پرداخت.
در نهایت، به سوالی که می‌پرسیم که آیا ممکن است خیار تدلیس را ترک کنیم یا نه، پاسخ می‌دهیم.
اگر به سوالی درباره خیار تدلیس و شرایط اجرای آن نیاز دارید، با ما همراه باشید.

خیار تدلیس چیست

به این پرسش که خیار تدلیس چیست، پاسخ می‌دهیم که تدلیس در واقع به معنای پنهان کردن عیب یا نقصی از مشتری است.
در قسمت 438 قانون مدنی، خیار تدلیس تعریف شده است که به‌طور کامل آن را توضیح می‌دهد.
با توجه به این ماده، تدلیس به عنوان یک عملیاتی تعریف می‌شود که به صورت فریب‌دهنده باعث گمراهی طرف معامله می‌شود.
در صورتی که فروشنده یا خریدار، صفتی را به مالی ارتباط دهد که در واقع مال، آن صفت را ندارد و وجود آن فقط باعث می‌شود خریدار آن را بخرد، برای خریدار یا فروشنده، حق فسخ قرارداد بر اساس خیار تدلیس ایجاد می‌شود.

به عنوان یک مثال، در یک معامله خرید و فروش، فروشنده با استفاده از فریب و تزویر، خریدار را به اعتقاد آورده که ماشینی که قصد خرید آن را دارد، کاملاً نو و بی استفاده است.
خریدار هم با این اعتقاد خریداری می‌کند.
اما در واقع، خودروی فروشنده تعمیر شده یا قبلاً استفاده شده است.
این عمل فریب و تزویر فروشنده باعث می‌شود که خریدار می‌تواند قرارداد را لغو کند و حق داشته باشد که خرید خود را لغو کند.
این حق لغو قرارداد بر اساس تقلب و فریب فروشنده است.

شرایط تحقق خیار تدلیس

همانطور که در بخش قبل تشریح کردیم، قراردادها در حالت کلی قابل فسخ نیستند و می‌توانند بر اساس همان شرایطی که در قانون مندرج شده است، فسخ شوند.
یکی از این شرایط، تطبیق با خیار تدلیس است.
در برخی معاملات ممکن است طرفین قرارداد بخواهند بدانند چه شرایطی منجر به اعمال خیار تدلیس می‌شود.
برای پاسخ به این سوال، باید بگوییم که برای اعمال خیار تدلیس، باید شرایط تحقق خیار تدلیس مورد نیاز باشد.

برای تحقق تدلیس در خصوص خیار، باید یک وصف بدان نسبت داده شود که در مورد معامله یا قیمت محصول وجود ندارد.
یا باید به آن محصول تلاش متقلبانه‌ای انجام شود تا عیوبش پنهان شود، به این معنی که به آن محصول امتیازی داده شود در حالی که این امتیاز در واقع وجود ندارد یا عیبی مخفی شود.

فریب دادن، یک عنصر اساسی برای رسیدن به تدلیس موفق است.
زمانی که فردی یک امر را به مالی نسبت می دهد یا عیبی را پنهان می کند تا دیگران را فریب دهد، این باعث ایجاد تدلیس موثر می شود.

باید توجه شود که طبق ماده 439 قانون مدنی، امکان تدلیس برای طرفین قرارداد وجود دارد.
با این حال، این امکان فقط برای مشتری منحصر نمی‌شود و فروشنده نیز می‌تواند، در صورتی که به نحوی با قیمتی که مشتری پرداخت کرده تدلیس شده باشد، از آن برای لغو قرارداد استفاده نماید.

زمان اعمال خیار تدلیس

همان طور که توضیح دادیم، در صورت وجود موانع تحقق خیار تدلیس، دو طرف قرارداد می توانند با استفاده از خیار تدلیس، قرارداد را لغو کنند.
برای تحقق خیار تدلیس، دو شرط ضروری وجود دارد.
نخست، اظهار چیزی که نشان دهنده مالکیت یا ارزش آن نیست، و دوم، قصد فریب طرف مقابل و انجام اقدامات فریب آمیز.
در این شرایط، باید بیعانه یا خریدار از خود بپرسد که در صورت فراهم بودن موانع تحقق خیار تدلیس، تا چه زمانی می توانند قرارداد را با استناد به این خیار، لغو کنند؟

مطابق با ماده 440 قانون مدنی، 'خیار تدلیس' پس از اطلاع از آن، فوراً اجرائی است.
این ماده، زمان انجام خیار تدلیس را تعیین می کند.
در پاسخ به سؤال درباره مفهوم 'فوری بودن'، باید گفت که فوری بودن متعارف است و به معنای بلافاصله و در همان لحظه نیست.
بلکه فردی که قربانی تقلب شده است، پس از آگاهی از این موضوع که مال به شرایط گفته شده صدق نمی‌کند، باید اقدام کند و اطلاعات را به فروشنده از طریق اظهارنامه حقوقی ارائه دهد.
در صورتی که فرد تقلبگر مانع شود و از بازگرداندن کالا و فسخ قرارداد امتناع کند، لازم است که از طریق دادخواست خواست تایید فسخ قرارداد و ثبت آن در دفاتر خدمات قضایی، از طریق دادگاه، فرد مقابل را به فسخ قرارداد مجبور کند.

اسقاط خیار تدلیس

درباره‌ی ابطال حق تقلب خیار، بین حقوقدانان اختلاف‌هایی وجود دارد که آیا امکان ابطال آن وجود دارد یا نه؟ بعضی از حقوقدانان معتقدند که از آنجایی که ابطال حق تقلب خیار باعث بروز آسیب به نظم عمومی و فراهم شدن شرایط تقلب در جامعه می‌شود، بنابراین امکان ابطال این حق وجود ندارد.

هر چند طبق ماده 448 قانون مدنی، مجاز است در قراردادها در زمان عقد، شرط‌های خاصی را بگذاریم، اما خیار تدلیس از این قاعده مستثنی است.
به دلیل تعارض آن با اصول اخلاقی و نظم عمومی، امکان اسقاط آن وجود ندارد.
قراردادهای خصوصی تا زمانی که به طور صریح با قوانین مخالفت نکنند، اعتبار دارند، این موضوع طبق ماده 10 قانون مدنی است.