بعد از رخ دادن یک جرم، اولین اقدامی که بازپرس انجام می‌دهد، تحقیقات اولیه است که به این صورت صورت می‌گیرد تا بتواند مجرم مرتکب پرونده را شناسایی کند. در این فرآیند، بازپرس از افرادی متهمین را پرس‌وجو می‌کند و ممکن است بعضی از افراد را به عنوان مظنون یا متهم شناسایی کند و این شناسایی ممکن است به بازداشت موقت افراد منجر شود. پس از اتمام تحقیقات، احتمالاً بازپرس به این نتیجه می‌رسد که متهم پرونده همان مجرم است و با صدور کیفرخواست، او را به دادگاه ارجاع می‌دهد. اما گاهی نیز ممکن است که متهم شناسایی نشود و آزاد شود. برای متهمی که مجرم شناخته نشده و در فرآیند بازداشت ضرر و زیانی مادی و معنوی دیده است، قوانین شرایطی را در نظر گرفته‌اند تا بتواند این خسارت را جبران کند. به همین دلیل در این مقاله، به بررسی موضوع جبران خسارت در زمان بازداشت می‌پردازیم.

جبران خسارت ایام بازداشت

در صورتی که متهم پس از بازداشت موقت، برائت یابد و هیچ گونه تشخیص جرمی بر او نزنند، او حق دارد که خسارت‌های ناشی از این بازداشت را مطالبه کند. جبران خسارت متهم بی‌گناه در ماده 255 قانون آیین دادرسی کیفری به وضوح ذکر شده است که: "اشخاصی که به هر دلیلی در جریان تحقیقات مقدماتی و دادرسی بازداشت می‌شوند و در مورد آنان حکم برائت صادر میشود، می توانند با رعایت ماده 14 این قانون، خسارت‌های ناشی از بازداشت را از دولت دریافت کنند". همچنین، طبق ماده 14 قانون آیین دادرسی کیفری، شاکی می‌تواند تمام خسارت‌ها و ضرر و زیان‌های مادی و معنوی ناشی از وقوع جرم را مطالبه کند. البته برای جبران خسارت‌های معنوی، به دلیل پیچیدگی ماده 14 قانون آیین دادرسی کیفری، قانونگذار در تبصره یک این ماده از صدور حکم پرداخت خسارت مالی، الزام به عذرخواهی و انتشار حکم در روزنامه به عنوان مثال‌های جبران خسارت معنوی یاد کرده است. همچنین، در ماده 163 قانون مجازات اسلامی نیز، لزوم جبران خسارت‌های ناشی از بازداشت بی‌گناه بیان شده است که به این صورت است که: "در صورتی که پس از اجرای حکم، دلیل اثبات‌کننده جرم باطل شود، مانند آنکه در دادگاه مشخص شود متهم شخص دیگری بوده یا جرم رخ نداده است و متهم به علت اجرای حکم، آسیب جسمانی، جانی یا خسارت مالی داشته باشد، افرادی که مستند به آنان عذرخواهی می‌شود، براساس قوانین و مقررات، به جبران خسارت مالی محکوم خواهند شد."

بازداشتی مستحق جبران

با اینکه به رفع نیازهاي فرد غیرمتهم بعد از اعتقال غیرعادلانه نیازمند جبران می‌باشد، اما در قوانین ما محدودیتی برای تامین این نیازها در نظر گرفته شده و در مادهٔ ۲۵۶ قانون آیین دادرسی کیفری آمده است: "در شرایط زیر فرد متاثر از بازداشت مستحق جبران خسارت نمی‌باشد:"

الف – زندانی کردن فرد، به دلیل امتناع از ارائه اسناد، مدارک و شواهد بی‌گناهی خود.

ب - برای فراری دادن فرد متهم به جرم، خود از دید افراد پنهان کرده و به طور غیرقانونی بازداشت شده باشد.

جایز نیست که به هر نحوی باعث ایجاد شرایط دستگیری غیرقانونی برای خود شوید.