حقوق کیفری

در سیستم حقوقی ایران، دعاوی قابل تعقیب در دستگاه قضایی به صورت متعدد قابل دسته‌بندی هستند.
یکی از مهم‌ترین تقسیم‌بندی‌ها، تقسیم‌بندی دعاوی به حقوقی و کیفری است.
بنابراین، دعاوی حقوقی دعاویی هستند که رسیدگی به آن‌ها بر اساس منابع و اصول حقوقی صورت می‌پذیرد؛ مانند دعاوی قراردادی، دعاوی خانوادگی، دعاوی تجاری و غیره.

دعاوی کیفری به دعاویی اشاره دارد که نتیجه ارتکاب جرم و تحمیل مجازات است.
این دعاوی بر اساس اصول و منابع حقوق کیفری بررسی می‌شوند.
حقوق کیفری شامل اصول و قواعد فرمی و موضوعی مربوط به بررسی جرم و مجازات می‌باشد.
بنابراین آشنایی با مفهوم حقوق کیفری برای افرادی که در پرونده‌های کیفری وابسته به ارتکاب جرایم مختلف دخالت دارند، ضروری به نظر می‌رسد.

به مناسبت مورد بحث، در این مقاله نیاز است به تفصیل بررسی کنیم که چه چیزی به عنوان تعریف حقوق کیفری شناخته می‌شود و کدام شاخه‌ها و انواع آن به ما اطلاع می‌دهند.
سپس، با اشاره به برخی اصول حقوق کیفری مهم، به توضیح آن‌ها می‌پردازیم و در ادامه، منابع مربوط به آن را نیز بیان خواهیم کرد.

تعریف حقوق کیفری چیست

ذیل نظرسنجی بررسی تعریف حقوق کیفری چیست، اول باید مطرح کرد که در چارچوب نظام حقوقی ایران، تمامی دعاوی را می‌توان به دو دستهٔ دعاوی حقوقی و کیفری تقسیم کرد.
دعاوی حقوقی از جمله دعاویی هستند که از اختلافات حقوقی بین افراد نشأت می‌گیرند و در مراجع مرتبط با حوزهٔ حقوق، طبق تشریفات قانونی، بررسی می‌شوند؛ برخلاف دعاوی کیفری که ناشی از ارتکاب جرم توسط افراد می‌باشند و در مراجع قضایی مربوط به تعیین مجازات‌های جزایی، رسیدگی می‌شوند.
به عبارتی، دعاوی کیفری در حقیقت دعاوی جرمی هستند.
در مقابل، دعاوی حقوقی اصلا و نهایتا مربوط به اختلافات حقوقی بین افراد است؛ به عنوان مثال، دعاوی خانوادگی یا دعاوی مشترکاتی که از تعقیب جرمی مستقل هستند.

تعریف حقوق کیفری و کاربرد آن در موارد مختلفحقوق کیفری یا حقوق جزایی به عنوان یکی از شاخه‌های حقوق عمومی در نظام حقوق قرار دارد.
این حقوق بررسی انواع جرایم و تعیین مجازات‌های مناسب برای هر جرم را بر عهده دارد.
در قوانین جزایی، مفهوم و حقوق کیفری به صورت دقیق تعریف و تبیین شده است.
برای پاسخ به سوالی که حقوق کیفری چیست، باید گفت که حقوق کیفری یکی از شاخه‌های حقوق عمومی است که مجموعه‌ای از اصول و منابع مربوط به جرایم و مجازات‌ها را در بر می‌گیرد.
در حقوق کیفری، انواع جرم و عوامل متفاوت آنها مشخص شده و مجازات‌های متناسب با هر جرم در قوانین جزایی پیش بینی شده است.
این حقوق به صورت دقیق و کامل، مقررات و قوانین را برای اعمال جرم و تعیین مجازات آن تعریف می‌کند.
بنابراین، حقوق کیفری یا حقوق جزایی در واقع بازوی قانونی است که جرم و مجازات را تعیین می‌کند و در نظام حقوق جاذبه‌های انتظامی و عدالت را به اجرا می‌گذارد.

قانون کیفری، علاوه بر قوانین و مقررات مندرج در آیین‌نامه‌های رسیدگی به پرونده‌های کیفری، حقوق متهمان و افرادی که مورد تعقیب قرار می‌گیرند و به طور عمده به اتهام ارتکاب جرم متهم هستند را تضمین کرده و از حقوق کیفری شکلی یا پروسه دادرسی کیفری صحبت می‌کند.
این حقوق شامل برخی اصول و قواعد شکلی است که برای حفظ حقوق متهمان و عدالت در رسیدگی به پرونده‌های کیفری و تعیین سرنوشت آنها باید رعایت شود.

هرچند، به‌دنبال پاسخ به این سؤال که "حقوق کیفری چیست"، باید بیان کنیم که حقوق کیفری یکی از شاخه‌ها و رویکردهای حقوق است که با هدف حفاظت از حقوق شهروندان و کلیت جامعه، شامل قوانین و مقررات مادی و روشنی در زمینه ارتکاب جرم، مجازات جرایم فوق‌الذکر و روش‌های پیشگیری از ارتکاب جرم، ویژگی‌های حقوقی، اصول و منابع مخصوص خود را دارد که در بخش بعد به آن توضیح خواهیم داد.

شاخه ها و انواع حقوق کیفری

برای پاسخ به سوالی که اینجا مطرح شده است، به توضیح داده شده است که حقوق کیفری یا حقوق جزایی، به یکی از شاخه‌های حقوق عمومی اطلاق می‌شود که در آن به مباحث مربوط به جرم و مجازات می‌پردازیم.
هدف از این حقوق، پیشگیری از ارتکاب جرم و حفظ حقوق افراد آسیب دیده است.
برای درک بهتر مفهوم حقوق کیفری، نیاز است به بررسی انواع حقوق جزایی و شاخه‌ها و اقسام حقوق کیفری بپردازیم که در ادامه مطلب بر روی توضیح آن تمرکز خواهیم کرد.

تقسیم بندی حقوق جزایی به دو دسته حقوق کیفری عمومی و حقوق کیفری اختصاصی از مهم‌ترین تقسیم بندی‌ها است.
حقوق کیفری عمومی، به بحث قواعد کلی و مشترک مربوط به همه جرایم و مجازات‌ها می‌پردازد، مانند تعریف جرم، عناصر جرم، انواع مجازات، عوامل مسئولیت کیفری، نحوه اعمال مجازات و جهات تخفیف مجازات.
در این تقسیم بندی، حقوق کیفری اختصاصی به بررسی حقوق مرتبط با جرایم خاص و مجازات‌های اختصاصی آن‌ها می‌پردازد.
این حقوق بر اساس قوانین و مقررات خاص برای هر جرم و ارتکابکننده آن تنظیم می‌شود.
بنابراین، حقوق کیفری اختصاصی مستلزم آشنایی با قوانین خاص و استثناهای آن است.
همچنین، در این حوزه بررسی می‌شود که چگونه می‌توان مجازات‌ها را تخفیف داد و عواملی که می‌توانند در رفع مسئولیت کیفری تأثیرگذار باشند.
این تقسیم بندی از اهمیت بسزایی برخوردار است زیرا به ما دانش و قوانین لازم را ارائه می‌دهد تا در برقراری عدالت و اعمال مجازات‌های مناسب با توجه به نوع جرم، بهترین تصمیم‌گیری را انجام دهیم.

حقوق کیفری اختصاصی یا حقوق جزای اختصاصی، یکی از شاخه‌های مختلف حقوق کیفری است که در آن به ویژگی‌های خاص هر یک از جرایم مندرج در قانون مجازات اسلامی، از جمله جرایم علیه اشخاص، جرایم علیه اموال و مالکیت، و جرایم علیه امنیت و آسایش عمومی، پرداخته و تبیین می‌شود.

علاوه بر انواع متفاوت حقوق کیفری عمومی و حقوق جزای اختصاصی، مورد توجه قرار گرفتن باید که یکی از اقسام شاخه‌های حقوق کیفری، دربارهٔ موضوعات شکلی پیگیری جرایم و مجازات‌ها است.
بنابراین، علاوه بر قواعد موضوعی حقوق جزا، ضرورتی به وجود دارد تا روند پیگیری جرایم و مجازات‌ها توسط دادگاه‌های کیفری با استفاده از روش‌های مناسب و طبق قوانین تعیین شده صورت گیرد.
این قواعد شکلی مربوط به تحقق مفهوم حقوق جزایی در یکی از شاخه‌های حقوق کیفری، به عنوان آیین دادرسی کیفری معرفی می‌شوند.

یکی از رشته‌ها و زیرشاخه‌های حقوقی، امروزه با عنوان کیفرشناسی و یا جرم‌شناسی شناخته می‌شود و اهمیت بسیاری به آن داده شده است.
رشته حقوق جزایی به دنبال تعیین جزئیات اجرای مجازات پس از صدور حکم دادگاه است.
این شاخه قوانین کیفری قوانینی را برای نگهداری زندانیان، اعطای آزادی مشروط، و برنامه‌های اصلاحی و تربیتی تدوین می‌کند.
این طوری تلاش می‌شود تا زندانیان هم اصلاح شوند و هم تربیت شوند.

اصول حقوق کیفری

حقوق کیفری، یک شاخه از حقوق است که با هدف ارائه پاسخ مناسب در برابر ارتکاب جرم، تدوین شده است.
این شاخه حقوق، انواع شاخه‌های حقوق جزایی را شامل می‌شود که به منظور کاهش ارتکاب جرم در جامعه، به پیش بینی مجازات در برابر این جرایم می‌پردازند.
از این رو، معلوم است که حقوق کیفری به همراه سایر شاخه‌های حقوق مانند حقوق مدنی و حقوق خانواده و حقوق تجارت، تفاوت‌های مهمی دارد که باید درنظر گرفته شوند.

نگاهی به تفاوت‌های موجود نشان می‌دهد که دادگاه‌های کیفری، تشریفات و آیین دادرسی منحصر به خود را دارند که در قانون آیین دادرسی کیفری ایران تعریف شده‌اند.
در حقوق کیفری، اصول مشخصی وجود دارد که در رسیدگی به پرونده‌های کیفری توجه ویژه قضات را جلب می‌کند.
در این مقاله، ما قصد داریم تا به بررسی و توضیح اصول حقوق کیفری مهم، که نظام قانونی ایران را حاکم می‌سازد، بپردازیم.

یکی از مبانی اساسی در حقوق کیفری، "اصل قانونی بودن جرایم و مجازات ها" است.
این اصل بیان می‌کند که تنها می‌توان بر اساس قانونی که در قوانین جزایی یا کیفری تعریف شده است، عمل یا عدم عملی را مجازات داد.
به عبارت دیگر، فعل یا عدم فعل انجام شده، باید بطور صریح به عنوان یک جرم شناخته شده باشد.

یکی از اصول مهم حقوق کیفری، اصل برائت است.
طبق این اصل، هیچ کسی را نمی‌توان به اتهام جنایت محکوم کرد مگر اینکه در دادگاه کیفری محاکمه شده و اثبات شده باشد که او واقعاً جرمی را ارتکاب کرده است.
در واقع، تا زمانی که جنایت متهم به وی تأیید نشده باشد، برائت او لازم الاجراست.
اصل برائت، یکی از اصول حقوقی مهم در حوزه کیفری است.
طبق این اصل، هیچ فردی را نمی‌توان به طور قطع متهم دانست و به مجازات محکوم کرد، مگر اینکه اثبات شود که وی واقعاً جرمی را ارتکاب کرده است.
به عبارت دیگر، تا زمانی که بارزندگی یا تخلف جنایی فرد در یک دادگاه کیفری بازتاب پیدا کند و ثابت شود، اعلام گناه و اجرای مجازات برای او غیرممکن است.

از جمله اصول حقوق کیفری، می‌توان به اصل عدم اعمال قوانین جزایی به صورت پس‌از وقوع جرم اشاره کرد.
این یعنی مجازات فقط برای فعل یا ترک فعلی مجرمانه قابل اعمال است که پس از تصویب قانون انجام شده باشد.
بنابراین، قانون قبل از تصویب خود را دنبال نمی‌کند و نمی‌توان شخص را براساس قانونی که پس از وقوع جرم ساخته شده، مجازات داد.

در قوانین جزایی، اصول مختلفی وجود دارند که اصل تفسیر دقیق قوانین کیفری و تفسیر به نفع متهم از جمله آنهاست.
این به این معناست که قاضی در هنگام بررسی جرم متهم نباید قوانین جزایی را گسترش دهد و آن را شامل مواردی کند که در قانون ذکر نشده است.
بنابراین، قانون باید به صورت دقیق تفسیر شده و به حد امکان متهم را مجازات نکند.

اصل تساوی مجازات‌ها، از میان اصول حقوق کیفری به شمار می‌رود.
این اصل که ترجمان برابری و تساوی انسان‌ها با یکدیگر است، به طور خلاصه این مفهوم را بیان می‌کند که اشخاصی که در شرایط یکسان، جرمی یکسان ارتکاب کرده‌اند، باید به مجازاتیکسانی محکوم شوند؛ با این حال، بسته به برخی اوضاع و شرایط، در قوانین تخفیف‌هایی در مجازات نیز تعیین شده است.

همچنین، اصل حقوق جزایی در امروزه به شکل متفاوتی نسبت به گذشته، اجرا می‌شود.
این اصل با شخصی بودن مجازات‌ها مرتبط است؛ به این معنا که تنها فرد خود مرتکب جرم می‌تواند به مجازات محکوم شود و دیگران، شامل خانواده مرتکب، نمی‌توانند مورد مجازات قرار گیرند.

منابع حقوق کیفری و جزایی

"حقوق کیفری و جزایی باعث اعمال مجازات‌ها می‌شود.
به همین دلیل، در رسیدگی به دعاوی کیفری در دادسرا و دادگاه، مقامات مسئول باید با توجه به منابع حقوق کیفری و جزایی، که مرتبط با این گرایش از حقوق است، رسیدگی کنند و دادنامه‌های کیفری را صادر کنند.
بنابراین، سوال مهمی که پیش می‌آید این است که منابع حقوق کیفری و جزایی چیستند؟"

با توجه به منابع حقوق کیفری و جزایی، اولین راهنمایی ما باید به قانون باشد.
قانون یک سلسله‌مراتب است که شامل قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و قوانین عادی است.
قوانین عادی، قوانینی هستند که توسط مجلس شورای اسلامی تصویب شده‌اند.
در حال حاضر مهمترین منابع حقوق کیفری و جزایی شامل قوانین مربوط به مجازات‌های اسلامی، قوانین روش دادرسی کیفری و سایر قوانین خاص مشمول جرایم می‌باشد.

دیوان عالی کشور، به عنوان بالاترین مرجع حقوقی در ساختار قانون ایران، همراه با قوانین تشکیل می‌شود.
این دیوان، در نظام حقوقی ایران نقش مهمی در رسیدگی به دعاوی کیفری و صدور رای‌های وحدت رویه بازی می‌کند.
این رای‌ها، به عنوان یکی از منابع حقوقی جزایی و کیفری در ایران محسوب می‌شوند.
مهم است به یاد داشته باشیم که رای‌های وحدت رویه، بر اساس قوانین معمول و ضرورت پیروی تصمیم می‌گیرند.