حق عمری چیست

حق انتفاع به عنوان یکی از حقوق مالی، به معنای استفاده و منتفع شدن از مال و منفعت متعلق به دیگری است.
در واقع، حق انتفاع یعنی استفاده از مزایایی که به عنوان صاحب مالکیت برای دیگران فراهم میکنید.
حق انتفاع دارای انواع مختلفی است که عبارتند از: - حق انتفاع عمری: هنگامی که شرط زمانی معین شود و فرد منتفع میتواند از منافع مالکیت به مدت زمان عمر مالک استفاده کند.
- حق انتفاع رقبی: این نوع حق انتفاع به معنای اجازه استفاده از منافع متعلق به یک شخص دیگر به صورت موقت است.
- حق انتفاع سکنی: این نوع حق انتفاع به معنای استفاده از مالکیت و مزایای آن به منظور اقامت در ملک مورد نظر میباشد.
قانون مدنی در ماده 40، حق انتفاع عمری را تعریف کرده است که در روابط حقوقی افراد، به ویژه در مورد ارث و وراثت، تأثیرگذار است.

ممکن است درباره "حق عمری" به شکلی ابهاماتی به وجود آید، به عنوان مثال برای برقراری حق عمری، چه شرایطی لازم است؟ همچنین، ممکن است سوال درباره تفاوت‌های حق عمری با سایر اقسام حقوق به وجود بیاید، مانند حق رقبی و حق سکنی.
برای پاسخ به این سوالات، مورد بررسی دقیق شرایط و تأثیرات حق عمری لازم است.

با توجه به اهمیت حق عمری در روابط حقوقی بین اشخاص، در این مقاله قصد داریم به بررسی عنوانی پرداخته که چیستی حق عمری و در ادامه به بررسی شرایط برقراری این حق و تفاوت آن با حقوق دیگر انتفاعی مانند حق رقبا و حق سکنی بپردازیم.

حق عمری چیست

به‌طور مطابق با تعریفی که در ماده ۴۱ قانون مدنی ارائه شده است، "حق عمری" یک نوع حق انتفاع است که بر اساس قراردادی از سوی مالک، برای شخصیتی برقرار می‌شود و در طول عمر خود، عمر آن شخص یا عمر یک شخص ثالث متعلق است.
بنابراین، "حق عمری" یکی از انواع "حقوق انتفاع" است.
این حق، به معنای استفاده و بهره‌برداری از دارایی‌های دیگری است و هنگامی که مدت زمانی که مالک، شخص منتفع و یا شخص ثالث برقرار است، ادامه دارد.

انتفاع حق، در مبحث ارث، استفاده‌ای بسیار پرکاربرد دارد.
بر اساس قانون مدنی، امکان وصیت بیش از ثلث اموال برای موصی وجود ندارد (ماده ۸۴۳).
از این رو، موصی می‌تواند با انعقاد عقد عمری قبل از مرگ خود و تعیین مدت آن، در طول عمر خود و همچنین بعد از مرگ، حق انتفاع و بهره‌برداری را برای موصی له در نظر بگیرد.

مهم است به این نکته اشاره کنیم که امتلاک حق انتفاع با داشتن اجازه از متفاوت است و طرفین باید در هنگام توافق به این مسئله توجه کنند.
اجازه قابل تغییر است و در هر لحظه ممکن است صاحب اجازه پشیمان شده و آن را به خود بازگرداند.
اما انتقال حق قابل برگشت نیست.
همچنین، در صورتی که حق عمری به صورت معوض باشد و شخص منتفع و صاحب حق همانند مالک نباشد، صاحب حق عمری این امکان را دارد که آن را به دیگران منتقل کند، اما اجازه قابلیت انتقال ندارد.

شرایط برقراری حق عمری چیست

عقد حق عمری مثل سایر قراردادها نیازمند شرایط صحت عمومی قراردادهاست.
این شرایط عمومی شامل قصد و رضایت، صلاحیت طرفین، تعیین موضوع معامله و مشروعیت جهت معامله می‌شود.
اما عقد حق عمری علاوه بر این، شرایط اختصاصی خود را نیز داراست.
همانطور که در قسمت قبل اشاره شد، حق عمری از اقسام حق انتفاع است و به همین دلیل شرایط برقراری آن مطابق احکام حق انتفاع باید باشد.
این شرایط عبارتند از: ۱.
مشروعیت معامله: معامله باید با موازین شرعی سازگار باشد و هیچ تعارضی با قوانین دینی نداشته باشد.
۲.
موضوع مشخص: موضوع معامله باید به‌وضوح تعیین شود و باید مشخص باشد که چه مال یا خدماتی انتقال می‌یابد.
۳.
الزام به عدم انتقال حقوق: حقوق حاصل از انتفاع در دوران عمر قراردادکننده نباید قابل انتقال به سایر اشخاص باشد.
۴.
عدم امکان تفویت: قراردادکننده نباید حق انتفاع را به سایرین واگذار کند و آن را محدود به خود نگه دارد.
با رعایت این شرایط، عقد حق عمری معتبر و قانونی خواهد بود.

با توجه به ماده ۴۵ قانون مدنی، فقط می‌توان در مورد افرادی حق را برقرار کرد که در زمان ایجاد حق، زنده‌اند؛ به عبارتی برای فردی که فوت کرده است، حق را نمی‌توان در نظر گرفت.
به هر حال، با توجه به همین ماده، می‌توان برای افرادی که هنوز به دنیا نیامده‌اند، مانند جنین، حق را تعیین کرد.
البته، مدت زمان مشخص شده برابر با طول عمر آن افراد است و اگر فوت شوند، حق نیز منسوخ می‌شود.

با توجه به قانون مدنی، مطابق ماده 46، می‌توان در مورد "حق عمری" صحبت کرد.
این حق می‌تواند به صورت مالی باشد و استفاده از آن ممکن است با حفظ عینیت قابل انجام باشد.
همچنین، این مال می‌تواند منقول، غیرمنقول، مفروز یا مشاع باشد.

با توجه به ماده 47 قانون مدنی، در ایجاد حق عمری، صحت بستگی به شرایط دارد.

آثار برقراری حق عمری چیست

"حق مطالبه به عنوان یکی از اقسام احتکار، پس از بوجود آمدن، نتایجی برای طرفین قرارداد مطالبه خواهد داشت.
"

در ابتدا، زیرا مالکیت براساس حق عمری است، هر فرد می‌تواند بدون نیاز به مجوز صاحب حق، از مال دیگری استفاده کند.
با این حال، صاحب حق می‌تواند آن را به کسی که می‌خواهد منتقل کند، مگر اینکه در قرارداد شرایطی مشخص شده باشد یا متوجه شخصیت طرف دیگر در قرارداد باشد.

دوم، به دلیل اینکه مالک نمی‌تواند ادعای حق خود را صورت دهد، می‌توان با اضافه کردن شرطی به قرارداد، حق فسخ قرارداد را در نظر گرفت و به مالک اعطا کرد.

بر اساس ماده ۵۴ قانون مدنی، شخص سوم، با توجه به حق عمری که مشخص شده است، می‌تواند با استفاده از مالکیت موجود، بر اساس کیفیتی که مالک تعیین کرده است یا بر اساس عرف و رواج، از املاک استفاده نماید.

«چهارم، حق عمری»، در دو موقعیت ممکن است منقضی شود: اول، اگر زمان تعیین شده به پایان برسد و دیگر، اگر مال مورد انتفاع، تلف شود.

بنابراین، در ماده 49 قانون مدنی آمده است که هزینه‌های نگهداری مالی که به عقیده قانون صاحبان عمر است، بر عهده صاحبان نیست مگر اینکه هر دو طرف قرارداد بر خلاف این شرط گذاشته باشند.

بر اساس ماده ۴۸ قانون مدنی، ششم، فرد مستحق باید از مال موضوع حق عمری استفاده غیرمجاز نموده و در نگهداری و مدیریت آن هیچ گونه تعدی یا تفریطی انجام ندهد.

تفاوت حق عمری با رقبی و سکنی

"حق انتفاع یا حقوق استفاده موجب ماده ۴۰ قانون مدنی به این صورت تعریف می‌شود: حق انتفاع، به معنای این است که فردی می‌تواند از یک مال که متعلق به شخص دیگری است یا هیچ مالک خاصی ندارد استفاده کند.
به طور دقیقتر، فردی که حق انتفاع را دارد، خود مالک نیست، اما با این حق که به او داده شده است، می‌تواند از منافع آن استفاده کند.
براساس تعریفی که در قانون مدنی ذکر شده است، حق انتفاع شامل سه نوع می‌شود:"

مفهوم حق عمری، اشاره‌ای است به اینکه یک شخص یا شخص ثالثی حق استفاده از یک مال یا دارایی خاص را به مدت عمر خود یا مالک یا شخص ثالثی که توافقی در این مورد صورت گرفته است، دارد.
این انتفاع می‌تواند به صورت مالی یا بهره‌برداری از اموال باشد.
این حق پس از انجام یک قرارداد بین مالک و شخص استفاده‌کننده برقرار می‌شود.

رقبی، یک وثیقه انتفاعی است که به صورت قانونی توسط مالک مالکیت درنظر گرفته می‌شود.
این حق مجازات متعهدین را محدود کرده و مدت زمان مشخصی ادامه دارد.
درون شکننده‌های استفاده مجدد، این حق به عنوان یک سیستم حمایتی برای دارندگان مالکیت عمل می‌کند.

حق سکنی: اگر اجازه‌ی سکونت در یک مسکن را داشته باشیم، آن را به عنوان حق سکنی می‌نامیم.
این حق می‌تواند به دو صورت زیر برقرار شود:1.
طریقه‌ی عمری: در این صورت، حق سکنی به مدت زمان مشخصی اعطا می‌شود.
2.
طریقه‌ی رقبی: در این صورت، با برقراری شرایط مشخصی، می‌توانید به حق سکنی دست یابید.

حقوق عمری، رقبی و سکنی، از اقسام حقوق استفاده می‌کنند.
به این معنی که صاحب این حقوق، بدون اینکه مالک حقوق و منافع باشد، از منافع آن بهره‌مند می‌شود.
اگر مدت استفاده از منافع براساس طول عمر مالک حقوق و یا شخص ثالث باشد، این حقوق را حقوق عمری نامیده می‌شود و اگر طرفین، مدت مشخصی را برای استفاده از منافع تعیین کرده باشند، به آن رقبی می‌گویند، مثلاً برای ده سال.