زمانی که برای بازاریابی، فروش و توزیع محصولات خود نیاز به شخص دیگری دارید تا به جای شما به صورت مستقیم با خریدار در ارتباط باشد، یا وقتی که میخواهید سهام در بورس خریداری کنید و به این منظور به شرکت‌های کارگزاری مراجعه میکنید، در واقع یک قرارداد کاری به نام "حق العمل" منعقد میکنید.

حق العمل کاری و تعاریف آن

در حوزه تجارت، حق العمل کاری یکی از نوع‌های معاملات تجاری است که قانون تجارت آن را تعریف کرده و شرایط، حقوق و تعهدات طرفین را مشخص می‌کند.

ویژگی‌های حق العمل کاری

حق العمل کاری دارای ویژگی‌های متنوعی است که در ادامه به معرفی برخی از آن‌ها می‌پردازیم:

• حقوق: حقوق طرفین شامل مجموعه حقوق و فوایدی است که به هنگام انجام معامله، توافق شده است.
• تکالیف: تکالیف طرفین متعلق به وظایف و واجباتی است که در حین انجام حق العمل کاری بر عهده‌ی آن‌ها قرار می‌گیرد.
• ضوابط: ضوابط و مقرراتی هستند که هر طرف می‌بایست به آن‌ها پایبند باشد تا معامله به درستی صورت گیرد.
• اشتراک‌گذاری ریسک: در برخی حق العمل کاری‌‌ها، طرفین بر عهده قرار دادن ریسک و خطرات مشترکی هستند که درصورت وقوع، باید به طور مشترک پاسخگو باشند.

حقوق و تکالیف حق العمل کار

پس از معرفی ویژگی‌های اصلی، به بررسی جزئیات حقوق و تکالیف حق العمل کار خواهیم پرداخت.

حق العمل کاری چیست

توجه داشته باشید که استفاده از برچسب‌های HTML در متن فارسی معمولی نیست و در عمل استفاده نمی‌شود. متن زیر با استفاده از برچسب‌های HTML نوشته شده است، اما توصیحاتی درباره استفاده از آن در زبان فارسی درج نشده است:

حق العمل کاری به معنای وظیفه‌ای است که یک فرد از طرف شخص دیگر برای انجام یک معامله واگذار می‌شود و در مقابل، حق العمل و کمیسیونی برای او پرداخت می‌شود. تفاوت حق العمل کاری با دلالت (که به نام و حساب خود معامله می‌کند) وجود دارد. حق العمل کاری یکی از انواع معاملات تجاری است که در بخش هفتم قانون تجارت بررسی و شرایط و مقررات آن توضیح داده شده است.

ماده ۳۵۷ قانون تجارت به طور دقیق حق‌العمل کار را تعریف می‌کند. در این تعریف آمده است که حق العمل کار یعنی کسی که به نمایندگی از خود، اما به حساب فرد دیگری (آمر) معاملاتی انجام می‌دهد و در ازای این خدمات حق‌العملی دریافت می‌کند.

به عبارت دیگر، در معامله با شخص دیگر، حق العمل کار در اختیار آمر قرار می‌گیرد و او مجاز به دریافت حق العمل است، اما هیچ تأثیری در سود یا زیان معامله با شخص ثالث ندارد. توجه کنید که در ماده 357 آمده است که حق العمل کار در معامله با شخص ثالث اصیل تلقی می‌شود و بر اراده او بستگی دارد که قرارداد را معتبر می‌سازد.

نتیجه این شرایط این است که حق العمل کار، یک وظیفه است که در معامله با طرف دیگر مسئول آن است و شخص آمر هیچگونه مسئولیتی ندارد، حتی اگر شخص ثالث از سوی طرف مقابل مطلع شود یا در ابتدا در جریان قرار داشته باشد که او حق العمل کار است. در این صورت نمی تواند به آمر مراجعه کند.

مثالی از این موضوع، فعالیت کارگزاران بورس است. در معاملات بورس، کارگزاران بورس عامل اصلی هستند که در عمل از حق العمل کار برخوردارند. هنگام معامله، طرف مقابل با حق العمل کاری کارگزاران آشنا است و کارگزاری بورس نیز به عنوان یک نماینده واقعی در برابر طرف معامله عمل می‌کند.

با توجه به وجود حق العمل کار، که مربوط به نفع و ضرر معامله با یک شخص ثالث است، این حق به حساب آمر می‌رسد و به صورت مستقیم به دارایی او منتقل می‌شود. از این رو، اگر آمر در مطالبه حقوق ناشی از قرارداد با شخص ثالث کوتاهی کند، او می‌تواند به صورت شخصی به شخص ثالث مراجعه نماید.

این موضوع موردنظر در قانون تجارت ماده ۵۳۰ قرار دارد که مفاد آن به شرح زیر است: "هر مال تجارتی که تاجر ورشکسته آن را به حساب دیگری خریداری کرده و به صورت حقیقی موجود است، در صورت عدم پرداخت قیمت توسط فروشنده، قابل استرداد از طرف فروشنده و در غیر اینصورت از طرف کسی که مال را به حساب ورشکسته خریداری کرده است." در نتیجه، اگر حق العمل کار ورشکسته شود، ایشان می توانند به صورت مستقیم به فرد سوم مراجعه کنند و مال تجارت خود را دریافت کنند.