اهمیت حضانت در مراقبت از کودکان در سال‌های ابتدایی تولدشان
کودکان در سال‌های ابتدایی تولد خود قادر به رفع نیازهای خود به صورت مستقل نیستند. به‌طور طبیعی، وظیفهٔ پدر و مادر است که در این دوره، مراقبت و نگهداری از فرزندان خود را بر عهده بگیرند. آنها موظفند که از کودکان خود مراقبت کنند تا آن‌ها به سن بلوغ برسند و بتوانند کارهای خود را به صورت مستقل انجام دهند. این وظیفه در حقوق به عنوان "حضانت" شناخته می‌شود. حضانت مجموعه‌ای از اقدامات است که با هدف مراقبت و نگهداری از کودکانی که هنوز به سن بلوغ نرسیده‌اند، انجام می‌شود.

بر اساس قانون مدنی، حق والدین به حضانت کودکان تعلق دارد و این مسئله یک وظیفه است. به این معنی که والدین مشترکا مسئولیت نگهداری و تأمین نیازهای فرزندان خود را دارند. با این حال، بعضی اوقات شرایطی پیش می‌آید که یکی از والدین یا هر دوی آنها قادر به مراقبت از فرزندان خود نیستند. در این صورت، بر اساس قوانین، باید تصمیم گیری شود که کدام یک از آنها مسئولیت نگهداری و حضانت طفل را بر عهده خواهد داشت.

در قانون مدنی، دوران رسیدگی به سن هفت سالگی در دختران و پسران، به عنوان ملاکی برای تعیین حضانت توسط یکی از والدین در نظر گرفته می‌شود. بنابراین اغلب پرسش‌ها در مورد این است که تا پایان هفت سالگی، حضانت تحت اختیار کدامیک از والدین است و پس از آن نیز حضانت به چه کسی واگذار خواهد شد؟

برای پاسخ به این سوال، بهتر است که درباره حضانت فرزند دختر تا پایان هفت سالگی و حضانت فرزند پسر تا پایان هفت سالگی به صورت جداگانه تحقیق کنیم. با این حال، باید بدانیم که در هر دو مورد، مادر حق حضانت فرزند تا پایان هفت سالگی را دارد. پس از آن نیز باید بررسی کنیم که حضانت فرزند پس از پایان هفت سالگی به عهده چه کسی قرار می‌گیرد.

حضانت فرزند دختر تا پایان هفت سالگی

ارتباط بسیار قوی و صمیمی که بین مادر و فرزندانش وجود دارد، به هیچ کسی پنهان نمی‌شود. جدا کردن مادر از فرزندانش، به ویژه در سال‌های اول تولد، می‌تواند باعث مواجهه مادر با مشکلات عاطفی و روانی فراوانی شود. همچنین در سال‌های ابتدایی زندگی، کودک نیازهای فیزیولوژیک زیادی در ارتباط با مادر دارد و غذای او نیز توسط مادر تامین می‌شود.

به غیر از این مسائل، به طور معمول مردان در طول روز با انجام کارهای خارج از خانه سر و کار دارند. به همین دلیل، ترکیبی از عوامل فوق موجب می شود که قانونگذار در قانون مدنی مسئولیت حضانت فرزند را در سنین اولیه تولد به مادر بسپارد.

در این قسمت به بررسی مسئله "حق حضانت دختران تا سن ۷ سالگی" می‌پردازیم. طبق ماده ۱۱۶۹ قانون مدنی، این حق با مادر است و او می‌تواند از دختر خود مراقبت کند. اما این مسئله باعث نمی‌شود که پدر از حق ملاقات با فرزند خود محروم شود، زیرا ملاقات با فرزند نیز نه تنها حق والدین است، بلکه در واقع به عنوان ادامه‌ای بر حق حضانت در نظر گرفته می‌شود. بنابراین، بدون دلیل موجه، امکان محرومیت والدین از این حق زندگی مهم و حیاتی وجود ندارد.

در مورد مسئله‌ای مهم درباره حضانت فرزندان بحث می‌کنیم. گاهی اوقات، ممکن است مادری که تا هفت سالگی حضانت دختر خود را به عهده دارد، نتواند یا نخواهد از فرزند خود مراقبت کند. در چنین مواقعی، با توجه به اینکه حق و تکلیف حضانت فرزند نیز بر عهده پدر است، می‌توان کودک را به او محول کرد.

«همچنین لازم به ذکر است که حضانت فرزند دختر در صورت ازدواج دوباره مادر، از او سلب خواهد شد و در صورتی که پدر بخواهد، می‌تواند حتی قبل از پایان هفت سالگی، حضانت فرزند دختر را از او بگیرد. البته، مگر اینکه در صورت ازدواج دوباره مادر، مادر به نسبت پدر صلاحیت بیشتری برای حضانت فرزند دختر داشته باشد.»

حضانت فرزند پسر تا پایان هفت سالگی

تماماً به موضوعی که حضانت فرزند دختر تا پایان هفت سالگی را مورد بررسی قرار دادیم و نتیجه‌ای که به دست آمد، آن است که معمولاً حق حضانت فرزند دختر تا پایان هفت سالگی به مادر تعلق دارد. اما این وضعیت در گذشته در مورد فرزندان پسر تفاوت داشت.

با توجه به این دلیل که در قانون پیشین مدنی، حضانت فرزندان پسر تنها تا دو سالگی بر عهده مادر قرار می‌گرفت و ماده ۱۱۶۹ معین کرده بود که مادر تا دو سال اول از تاریخ تولد اولویت در نگهداری و حضانت فرزندان دارد، پس از این دو سال، حضانت به عهده پدر می‌رفت؛ مگر در مورد فرزندان دختر که حضانت آن‌ها تا پایان هفت سالگی با مادر خواهد بود. بنابراین، طبق قوانین قبلی مدنی، حضانت فرزند دختر تا پایان هفت سالگی بر عهده مادر قرار داشت و حضانت فرزند پسر تنها تا پایان دو سالگی با مادر می‌بود.

این تصمیم که باعث می‌شود فرزندان پسر در سال‌های اول زندگی خود از مادر جدا شوند، در حقیقت چه کسی بهتر از مادر می‌تواند نیازهای فرزندان کوچک را برآورده کند؟ این مسئله در زمان تغییر قانون مدنی مورد بحث و بررسی قرار گرفت و در اصلاحات آن، حضانت فرزندان پسر تا پایان هفت سالگی (همانند فرزندان دختر) به عهده مادر قرار گرفت.

بنابراین، طبق ماده ١١٦٩ اصلاح شده قانون مدنی، در صورت جدایی و زندگی جداگانه والدین، مادر تا سن هفت سالگی اولویت در حضانت و نگهداری فرزند دارد و پس از آن، حضانت به عهده پدر می‌باشد. در حال حاضر، حضانت فرزند پسر تا پایان هفت سالگی با مادر است و پدر حق دیدار با فرزند را دارد، مگر اینکه دلایل موجهی را برای سلب حضانت از مادر به دادگاه ارائه دهد. همچنین، پدر مسئولیت تأمین هزینه‌ها و نفقه فرزندان خود را دارد و حق دیدار با آنها را نیز داراست.

نکته‌ای که باید تأکید کنم این است که در صورتی که فرزند، پسر یا دختر، یکی از والدین خود را از دست داده باشد، مسئولیت حضانت به سرپرست دیگری واگذار خواهد شد. به عنوان مثال، در صورت فوت مادر، حضانت فرزندان، چه پسر و چه دختر، به پدرشان واگذار خواهد شد. همچنین، در صورت فوت پدر، مسئولیت حضانت بر عهده مادر است و هیچ فرد دیگری، حتی پدربزرگ، نمی تواند حق حضانت را از مادر بگیرد.

بدون شک، ممکن است یک فرزند هر دو والدین خود را در دست بدهد و در دوران حضانت، از لطف والدین محروم باشد. در چنین شرایطی، قانونگذار تلاش کرده است تا نزدیک‌ترین بستگان فرزند را برای حضانت تعیین کند و این شخص، پدربزرگ یا عموی کودک است که مسئولیت و حقوق حضانت کودک را دارد.

حضانت فرزند پس از پایان هفت سالگی

همانطور که در بخش‌های قبلی بررسی شده است، تکلیف نگهداری از فرزند دختر تا پایان هفت سالگی و همچنین تکلیف نگهداری از فرزند پسر تا پایان هفت سالگی به عهده مادر قرار می‌گیرد، مگر در شرایط استثنایی مانند بیماری، ازدواج مجدد یا عدم صلاحیت کافی در مادر که موجب سلب حق نگهداری از فرزند می‌شود. اما سوالی که بر می‌تابد این است که بعد از پایان هفت سالگی، تکلیف نگهداری از فرزند به دست کی خواهد بود؟ پاسخ به این سوال همچنین در قانون مدنی ذکر شده است.

بر اساس ماده ۱۱۶۹ قانون مدنی، حضانت فرزند دختر و پسر تا سن هفت سالگی با مادر است و پس از آن با پدر است. بنابراین، به محض رسیدن فرزند به پایان هفت سالگی، حضانت وی بر عهده پدر قرار می‌گیرد و پدر تا انتهای دوران بلوغ همچنان حضانت را بر عهده خواهد داشت. ضمناً عندلیب شدن دختران، پایان نه سالگی آنها (به ماه قمری) و در مورد پسران، تا پایان پانزده سالگی آنها (به ماه قمری) سن قانونی بلوغ آنان محسوب می‌شود.

اینکه بعد از سپری کردن 7 سال از عمر، دختر تا پایان 9 سالگی تحت تکلیف و نگهداری پدر قرار دارد و پسر تا پایان 15 سالگی نیز مسئولیت نگهداری پدر را دارد. اما طبق ماده 1169، اگر بعد از سپری کردن 7 سال اختلاف در خصوص تکلیف واگذاری بین پدر و مادر به وجود آید، دادگاه براساس مصلحت کودک تصمیم خواهد گرفت و تمامیت تکلیف را به پدر یا مادر واگذار خواهد کرد، در همین مرحله باید به صلاحیت و منافع کودک توجه شود.