با هدف تسهیل اداره امور کشور، ارائه تقسیمات کشوری لازم و ضروری است. به همین دلیل، در نظام حقوقی ایران قانونی تحت عنوان "قانون تعاریف و ضوابط تقسیمات کشوری" وجود دارد که البته در سال های بعد اصلاحاتی را تجربه کرده است. بر اساس این قانون، تقسیمات کشوری ایران در سطوح مختلفی ارائه شده است؛ از روستا، دهستان و شهر، تا بخش، شهرستان و استان. در این مقاله هدف ما بررسی این سؤال است که تقسیمات کشوری ایران چگونه هستند. به همین منظور، قصد داریم توضیحی درباره تقسیمات کشوری ایران در ترتیب روستا، دهستان، شهر، بخش، شهرستان و استان ارائه کنیم.

روستا

بر اساس ماده 2 قانون تقسیمات کشوری، روستا به عنوان واحد اصلی تقسیمات کشوری شناخته می‌شود. روستا باید از نظر محیط زیستی یکنواخت باشد و دارای منطقه‌ای خاص و مستقل با ثبت رسمی یا شناخته شده عرفی باشد. تعداد اقلیتی از ۲۰ خانوار یا ۱۰۰ نفر ساکن در آن باشند و بیشتر ساکنان دائمی روستا به صورت مستقیم یا غیرمستقیم در حوزه‌های کشاورزی، دامداری، باغداری و صنایع روستایی مشغول به کار باشند و یا ترکیبی از این فعالیت‌ها را انجام دهند. به روستا در عرف با نام ده، آبادی، دهکده یا قریه اشاره می‌شود. طبق قوانین، مسئولیت اداره امور روستا به عهده دهیار است.

دهستان

بر مبنای ماده ۳ از قانون تقسیمات کشوری، دهستان به عنوان کوچکترین واحد تقسیمات کشوری در نظر گرفته می‌شود. دهستان‌ها محدوده‌های جغرافیایی خاصی هستند که از ترکیب چند روستا، مکان و مزرعه همجوار تشکیل می‌شوند و از لحاظ محیط طبیعی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی یکنواخت هستند. این واحدها امکان ارائه خدمات و برنامه‌ریزی در یک سیستم و شبکه یکپارچه را فراهم می‌کنند. جمعیت حداقلی دهستان‌ها بر اساس چگونگی توزیع جمعیت و شرایط آب و هوایی کشور به سه مرحله تراکمی تقسیم می‌شود:

تعداد افراد از نوع الف با افزایش 8000 نفر افزایش یافته است.

ب: تعداد متوسط افراد برابر با 6000 نفر است.

مقدار جمعیت این منطقه حدود ۴۰۰۰ نفر است. لازم به ذکر است که بر اساس قوانین به تازگی، واحد دهستان از تقسیمات کشوری ایران حذف شده است.

شهر

شهر، مکانی است که در محدوده جغرافیایی بخشی قرار دارد و دارای ویژگی‌های منحصر به فرد خود در زمینه ساختار ساختمانی، اشتغال و سایر عوامل است. اکثر ساکنان دائمی آن در حرفه‌هایی مانند کسب و کارهای تجاری، صنعت، کشاورزی، خدمات و فعالیت‌های اداری مشغول به کار هستند و در زمینه خدمات شهری خودکفایی نسبی دارند. این شهر به عنوان مرکز تعاملات اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی در اطراف خود معروف است و حداقل باید جمعیت آن حداقل ده هزار نفر باشد.

بخش

با توجه به ماده شش قانون تقسیمات کشوری، بخش یک واحد است که دارای محدوده جغرافیایی مشخصی است و از چند دهستان همجوار تشکیل شده است که شامل چندین مزرعه، مکان، روستا و گاهی شهر است. در این بخش، عوامل طبیعی و شرایط اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی منطقه، یک واحد یکنواخت را تشکیل می‌دهد. جمعیت حداقل هر بخش با در نظر گرفتن توزیع و تراکم جمعیتی و اقلیمی کشور، به دو درجه تراکمی تقسیم می‌شود. به طور کلی، تعریف بخش در قانون تقسیمات کشوری بنابراین به محدوده جغرافیایی، وابستگی به دهستان‌های مجاور، و شامل بودن عوامل متعددی از جمله مزارع، مکان‌ها، روستاها و شهرها با عوامل پیشینیان تقسیم شدگی بخش مرتبط است. به این صورت که هر بخش باید شرایط جوی و سکونت منطقه واحد نسبت به عوامل فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی متناسب داشته باشد. موجودیت بخش در ساختار تقسیمات کشوری، ایران را به قطعات کوچکتر تقسیم می‌کند تا اداره و بهره‌برداری از منابع و خدمات عمومی بهتر انجام شود. استفاده از این مدل تقسیمات کشوری با ارائه محدوده جغرافیایی بخش، ایجاد واحدی همگن شامل چند دهستان و جمعیت حداقلی دستخوش تقسیم‌بندی، راهی موثر برای استفاده بهینه از منابع و توسعه کشور به شمار می‌رود.

الف با تجمع بیش از ١٠٠٠٠ شخص؛

با تجمع متوسط بیست هزار نفر، در بخش‌هایی با تجمع کم‌تر، دورافتاده، مرزی، جزایری، جنگلی، کویری، نقاط محروم و توسعه نیافته و همچنین در برخی از مناطقی که جمعیت عشایری بیش از شش ماه در آن حضور دارند، با توجه به همه شرایط اقلیمی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی، حداقل تعداد جمعیت دوازده هزار نفر می‌تواند با تصویب هیأت وزیران (بموجب مصوبه وزرا) و در موارد استثنایی با تصویب مجلس بخش کمتر از این میزان باشد. وظایف مربوط به بخش توسط بخشدار انجام می‌شود.

شهرستان

بر اساس ماده 7 قانون تقسیمات کشوری، شهرستان به عنوان یک واحد از تقسیمات کشوری در نظر گرفته می‌شود. شهرستان یک منطقه جغرافیایی خاص است که از چند بخش همجوار تشکیل شده است و این بخش‌ها از نظر عوامل طبیعی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی با یکدیگر همخوانی دارند و یک واحد همگن و متناسب را شکل می‌دهند. جمعیت حداقلی شهرستان بر اساس شرایط پراکندگی و اقلیمی کشور به دو درجه تراکمی تقسیم می‌شود.

تعداد آغازی - تراکم جمعیت افزایش پیدا کرده به 120000 نفر؛

با گسترش جمعیت، تعداد افراد به طور میانگین به 80000 نفر افزایش یافته است.

البته در مناطق کم تراکم، دورافتاده، مرزی، جزایری و صحرایی و با توجه به همه شرایط آب و هوایی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی، می‌توان با تصویب هیأت وزیران و در صورت استثنایی با تصویب مجلس شورای اسلامی، جمعیت کمتر از ۵۰ هزار نفر داشت. وظایف مربوط به شهرستان به عهدهٔ فرماندار است.

استان