براساس ماده ۱۰ قانون مدنی، تمام قراردادهای بین افراد، مادامی که با قوانین منافات نداشته باشند، معتبر و قابل احترام هستند. افراد ممکن است برای امور مختلفی مانند انجام تعهدات مالی، خرید و فروش ملک و هر اقدام مالی دیگر، قرارداد با یکدیگر منعقد کنند. پس از انعقاد قرارداد، طرفین موظفند که به مفاد قرارداد پایبند باشند و تا زمانی که نخواهند، نمی‌توانند قرارداد را برهم زنند.

با این وجود، افراد ممکن است پس از گذشت مدتی تصمیم به خاتمه قرارداد بگیرند یا اینکه قرارداد به دلیلی اجرا نشده و منفصل شود. مشرع در قانون مدنی امکان خاتمه قرارداد را به سه صورت ممکن، یعنی اقاله، فسخ و انفساخ، با برخی استثناءها، قابل قبول و برای هر کدام شرایط دقیقی را تشریح کرده است.

در این راستا، می‌خواهیم در این مقاله، به بررسی مفاهیمی همچون "اقاله"، "فسخ" و "انفساخ" بپردازیم. همچنین، تفاوت بین "اقاله" و "انفساخ" و همچنین تفاوت بین "اقاله" و "فسخ" را بررسی خواهیم کرد. برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه، همراه ما باشید.

تعریف اقاله، فسخ و انفساخ

مطابق با تعریف ماده 183 قانون مدنی، عقد به این معناست که یک یا چند نفر در برابر یک یا چند نفر دیگر تعهدی را به او (یا آن‌ها) ارائه می‌دهند و قبول و تایید آن توسط طرف دیگر (یا طرفان دیگر) صورت می‌گیرد. اما در بعضی موارد، طرفین قرارداد تصمیم به فسخ آن می‌گیرند یا قرارداد به دلایلی منحل می‌شود. به طور کلی، فسخ قرارداد می‌تواند به سه شکل «اقاله»، «انفساخ» و «فسخ» رخ دهد. در ادامه به تعبیر هرکدام از این حالات خواهیم پرداخت. اقاله: اقاله به معنای لغو یا انصراف از قرارداد است و منجر به نابودی تمامی تبعات قراردادی می‌شود. انفساخ: انفساخ به معنای قراردادی است که در شرایط خاصی توسط یک طرف با اطلاع مطلوب‌ترین نحو فسخ می‌شود. در این حالت، طرف می‌تواند بر اساس شروط و تعهدات قرارداد ارائه شده، آن را معتبر قلمداد نکند. فسخ: فسخ به معنای پایان یا انحلال قراردادی است که به دلیل تخلف، عدم اجرا یا تحقق شرایط مقرر در قرارداد اتفاق می‌افتد. در این حالت، طرف تخلفکار مسئولیت ناشی از عدم اجرای تعهدات قرارداد را برعهده می‌گیرد و طرف دیگر حق دارد از آن صرف نظر کند. استفاده از اقاله، انفساخ و فسخ، به طور نیازمند به موارد خاصی است و باید با رعایت قوانین و مقررات مربوطه صورت گیرد.

"نقض قرارداد: ماده 219 قانون مدنی، تعهدات ملزم کننده و قابل اجرا برای طرفین قرارداد را تعریف می‌کند. با این حال، این ماده، انتخاب‌هایی را برای طرفین قرارداد فراهم می‌کند که در صورت وقوع آنها، طرفین حق نقض قرارداد را خواهند داشت. نقض قرارداد به معنای لغو کردن یا از بین بردن است. زمانی که از عبارت نقض قرارداد درباره یک قرارداد استفاده می‌کنیم، منظور از قرارداد به طور یکجانبه لغو کردن تمامی تعهدات طرفین در قرارداد است."

تفاسخ یا اقاله: ماده 283 قانون مدنی، به شرح زیر است: طرفین پس از انجام معامله می‌توانند با قراردادی که بنام "تراضی" یا "اقاله" شناخته می‌شود، از تعهدات قراردادی خود اعتنا کنند. هر دو طرف باید با اراده و موافقت خود قرارداد را اقاله کنند. اقاله قرارداد به معنای توافق آن دو شخص است که قرارداد را منعقد کرده‌اند و تصمیم می‌گیرند تعهدات قراردادی را متوقف کنند و قرارداد را لغو کنند.

انفساخ به معنای لغو تصادفی و نارضایت‌کننده قرارداد است. به عبارتی دیگر هیچ یک از طرفین قرارداد در انفساخ نقشی ندارند و نتیجهٔ آن تنها بر اساس قوانین قابل تطبیق است. به عنوان مثال، قرارداد وکالت به دلیل فوت وکیل یا موکل، ملغی می‌شود. چون این موضوع تنها بر اساس قانون صورت می‌گیرد و دخالت طرفین در آن وجود ندارد، به آن انفساخ گفته می‌شود.

تفاوت اقاله با انفساخ

در بخش قبل، نمونه‌هایی از انحلال عقد را ذکر کردیم و هر یک را توضیح دادیم. همانطور که قبلا گفته شده، بند ۲۱۹ قانون مدنی، تصرفاً عقودی را که بر اساس قوانین حاکم، تشکیل می‌شوند، لازم الایتاع می‌داند، مگر اینکه طرفین با رضایت (اقاله) یا به دلیل قانونی (فسخ)، قرارداد را متوقف کنند. سؤالی که در این بخش مطرح می‌شود این است که چه تفاوتی بین اقاله و انفساخ وجود دارد و در این بخش به بررسی این مسئله پرداخته خواهد شد.

درباره تفاوت بین این دو موضوع باید بگوییم، اقاله فقط در قراردادهای لازم ممکن است وجود داشته باشد، در حالیکه انفساخ در قراردادهای لازم و مجاز قابل اجرا است. قرارداد لازم، یک قرارداد است که به جز در شرایط خاص، در قانون، امکان فسخ آن برای هیچ طرفی وجود ندارد. اما در قرارداد مجاز، هر یک از طرفین هر زمانی که بخواهند، می توانند آن را فسخ کنند.

به عنوان یک مثال، طبق قانون مدنی ماده ۹۵۴، در صورت فوت یا بسته شدن دائمی هر یک از طرفین، قرارداد وکالت که قراردادی قابل قبول است، لغو می‌شود. همچنین، ماده ۳۸۷ قانون مدنی بیان می‌کند که در صورتی که کالا قبل از تحویل به غیر از هر گونه خطا و سهل‌انگاری از سوی فروشنده، خراب شود، قرارداد خرید قابل ابطال است.

تفاوت اقاله با فسخ

برای فهم بهتر مفهوم متن، می‌توانیم از بخش‌های قبل برای شرح موضوع بهره ببریم. یکی از راه‌های قرار دادن پایانی به عقد، فسخ آن است. فسخ به معنای انصراف یکی از طرفین قرارداد، با تمایل فرد خودش، از قرارداد صورت گرفته است. سوالی که در این بخش مطرح می‌شود این است که چه تفاوتی بین اقاله و فسخ وجود دارد؟ در این بخش، به بررسی این مسئله می‌پردازیم.

فسخ در عقود قابل قبول و عقود لازم، رخ می‌دهد. به عنوان مثال، طبق ماده ۱۱۲۰ قانون مدنی، "عقد دائم، به فسخ یا طلاق، منحل می‌شود". همچنین، ماده ۱۱۲۲ قانون مدنی، موارد فسخ نکاح که به طرفین، حق فسخ را می‌دهد، بیان می‌کند. اصل تفاوت بین فسخ و اقاله این است که در اقاله، هر دو طرف موافقت کرده‌اند که قرارداد را لغو کنند، اما در فسخ، تصمیم به منحل شدن عقد توسط یک طرف اتخاذ می‌شود.