تصرف عدوانی در ملک مشاع

با توجه به اهمیت حق مالکیت در نظام حقوقی ایران، قوانین کشور ما حاکمیتی بر روی تصرف در ملک دیگران تحت هر گونه عدوان و استفاده ناقص از قدرت اعمال نموده و برای جلوگیری از تصرفات غیرقانونی و ناعادلانه، مجازات‌های منصوب شده است.
بنابراین، برای جرم تصرف عدوانی، به جنبه‌های حقوقی و جنایی آن توجه می‌شود و می‌توان به طور همزمان شکایتی علیه فرد متخلف و مجازات متصرف را درخواست کرد.

یکی از انواع املاک ، املاک تجاری هستند که در برخی موارد یکی از شرکا یا اشخاص دیگر ، اقدام به تصرف غیرقانونی می‌کنند و در این صورت ، باید بررسی شود که آیا این اقدام، از نظر قانونی، دارای ویژگی‌های جنایی است یا خیر.
اگر این اقدام جرمی باشد ، مجازات سنگینی به شخص واقعه‌گر خواهد داشت و در غیر این صورت ، تنها می‌توان با درخواستی حقوقی ، اقدامات تصرف غیرقانونی را از بین برد.

در این مقاله، به بررسی جرم تصرف عدوانی در ملک مشاع و مجازات آن می‌پردازیم.
همچنین وضعیت تصرف عدوانی در ملک مشاع بدون اجازه شریک و تصرف عدوانی در املاک ورثه‌ای را بررسی می‌کنیم.
روش‌های شکایت و رسیدگی به این جرم نیز توضیح داده می‌شود.
در انتها، رای وحدت رویه دیوان عالی کشور در این خصوص ارائه می‌شود.

تصرف عدوانی ملک مشاع چیست

قبل از بررسی جرم تصرف عدوانی در ملک مشاع و مجازات آن، بهتر است ابتدا به توضیح مفاهیمی همچون "تصرف عدوانی" و "ملک مشاع" بپردازیم.
به طور خلاصه، تصرف عدوانی به معنای غصب کردن مالکیت غیرقابل انتقال شخص دیگر، از جمله زمین، خانه، باغ و غیره است، بدون رضایت مالک یا متصرف آن و با استفاده از زور و اجبار.
در این حالت، فرد تصرف کننده مانع از اعمال تصرفات مجاز می‌شود.

در توضیحات برای مفهوم "ملک مشاع و تفاوت آن با ملک مفروز"، بایستی گفت که "اموال مشاع" به معنای اموالی است که چند نفر به عنوان مالک در آن دخیل هستند و می‌توانند حقوق مالکیت خود را در آن پیاده سازند.
این اموال مشاع ممکن است به طور قهری به افراد منتقل شود، به عنوان مثال در زمانی که شخصی درگذشته و ملکی که به صورت مشترک بود به ورثه‌اش منتقل می‌شود.
گاهی اوقات هم املاک مشاع، به تمایل افراد حاصل می‌شود، به عنوان مثال در زمانی که دو یا چند نفر اقدام به خرید یکی از املاک می‌کنند و هرکدام تنها قسمتی از آن را به مالکیت خود در می‌آورند.

حالا، در صورتی که یک یا چند نفر در یک همیاری ملک شرکت کنند و شخص دیگری به طور ناخواسته اموال مشترک را به خود اختصاص دهد و با استفاده از خشونت و بدون رضایت دیگران، حق اشتراک های آنان را محدود کند، شیوع تصرف خشونت‌آمیز در املاک مشترک رخ داده است.
البته، فرد متصرف خشونت‌آمیز می‌تواند شامل همکاران خود یا فرد ثالثی غیر از شرکای مشترک باشد.

به عنوان یک مثال، فرض کنید دو نفر به صورت شریک یک ملک را خریداری کرده و حیاط و پشت بام این ملک، به صورت مشترک به هر دوی آنها تعلق دارد؛ اما یکی از شرکا یا فردی ثالث بدون رضایت آنها، قسمتی از این ملک مشترک را تصرف می‌کند و امکان استفاده از آن را برای دیگران سلب می‌کند.
در این حالت، می‌توان از فعل عدوانی در ملک مشترک صحبت کرد و در بخش‌های بعد، به بررسی موارد مجازات این عمل جرمی و نحوه شکایت از آن، خواهیم پرداخت.

آیا تصرف عدوانی ملک مشاع جرم است

در قسمت قبل، تشریح کردیم که "اشغال تهاجمی در ملک مشترک" به چه معناست و همانطور که اشاره شد، اشغال تهاجمی در مشاعات یا بخش‌های مشترک ساختمان، می‌تواند توسط شریکان ملک مشترک و یا اشخاص ثالث غیر از آنها رخ دهد.
اما سوالی که مطرح می‌شود، این است که آیا اشغال تهاجمی ملک مشترک جرم است؟ پاسخ به این سوال را باید با توجه به تفکیک اشغال تهاجمی ملک مشترک، توسط شریکان ملک و اشخاص ثالث، مورد بحث قرار داد.
در قسمت قبل، توضیح دادیم که اشغال تهاجمی در ملک مشترک به چه معناست و همانطور که اشاره شد، اشغال تهاجمی در مشاعات یا بخش‌های مشترک ساختمان، می‌تواند توسط شریکان ملک مشترک و یا اشخاص ثالث، رخ دهد.
اما سوالی که در این خصوص مطرح می‌شود، این است که آیا اشغال تهاجمی ملک مشترک جرم است؟ پاسخ به این سوال را باید با توجه به تفکیک اشغال تهاجمی ملک مشترک، توسط شریکان ملک و اشخاص ثالث مطرح کرد.

به عبارت دیگر، مجازات برای تصرف عدوانی ملک مشاع در قانون مجازات اسلامی، تنها زمانی که شخص ثالثی به جز شرکای ملک مشاع این عمل را انجام داده باشد، بر اساس وحدت رویه دیوان عالی کشور اعمال می‌شود.
در این حالت، شکایت از این جرم باید از طریق مراجع کیفری و با ارائه شکواییه صورت گیرد.

بنابراین، برای پاسخ به این سوال که آیا استيلایی که در یک ملک مشترک صورت می‌گیرد جرم است یا خیر، باید گفت که به‌طور خلاصه، استيلایی که در یک ملک مشترک به وسیله اشخاص ثالثی انجام می‌شود به‌عنوان یک تصرف عدوانی تلقی می‌شود.
با این حال، اگر شرکای مالکان مشترک به صورت بی‌اختیار ملک را تصرف کنند، آنها به عنوان جرمی محسوب نمی‌شوند.
در ادامه، رای توافقی مذکور نیز ارائه خواهد شد.

قرار است در پاسخ سوال آیا تصرف عدوانی در ملک مشترک یک جرم است یا خیر، ضرب‌الاجل بگذاریم که بسته به شرایط واقعی، این تصرف بصورت عدوانی است یا خیر.
تصرف عدوانی به معنی تصاحبی است که توسط اشخاص ثالث در ملک مشترک انجام می‌شود.
با این حال، اگر شرکای مالکان مشترک به صورت اجباری ملک را تصرف نمایند، این عمل به عنوان یک جرم محسوب نمی‌شود.
در ادامه، راهنمایی‌های تصمیم‌گیری مناسب در این زمینه ارائه خواهد شد.

مجازات تصرف عدوانی ملک مشاع

"تصرف عدوانی مال مشاع، اگر توسط فرد غیرشریک غیرمنقول صورت گرفته باشد، ممکن است به مجازات موجب شود.
بنابراین، شریک مال مشاع به دلیل تصرف عدوانی، قابل دادخواست نیست و نمی‌توان از او برای این جرم شکایت کرد.
به جای آن، برای از بین بردن تصرف عدوانی، می‌توان با استفاده از رویه‌های حقوقی، در دادگاه داد خواست داد.
البته این دادخواست با دادخواست خلع ید متفاوت است.
"

اینکه مجازات تصرف عدوانی ملک مشترک توسط شخص ثالث چیست، در ماده 690 قانون مجازات اسلامی تبیین شده است.
با توجه به این ماده، هر فردی که به هر نحوی تصرف عدوانی در املاک غیر قابل حمل دیگران انجام دهد، بخشایش حبس به مدت یک ماه تا یک سال خواهد شد که بر اساس قانون کاهش مجازات‌های تعزیری، مدت حبس مذکور به ۱۵ روز تا ۶ ماه کاهش یافته است.

تصرف عدوانی در ملک مشاع بدون اجازه شریک

یکی از رخدادهای جرم تصرف عدوانی در ملک مشترک، زمانی رخ می‌دهد که یکی از شرکای یک ملک مشترک، به طور ناخواسته و با قوت، مال مشترک را به تصرف خود درآورد و با این کار، سایرین را از استفاده از ملک مشترک بازدارد.
همانطور که می‌دانیم، تفاوت بین مال مشترک و مفروز این است که در صورتی که یک مال هنوز مشترک باشد، تمام شرکا در هر بخش از آن مال حق دارند و اگر فردی بدون اجازه آنان، در آن مال به تصرف جسمی بپردازد، شرکا می‌توانند اعتراض کنند.

بنابراین، تصرف در ملک مشاع بدون اجازه شریک نیز، می تواند نوعی تصرف عدوانی باشد.
به عنوان مثال، زمانی که یک آپارتمان به صورت مشاع توسط دو نفر خریداری شده است، هر یک از شرکا دارای حق مالکیت در تمام اجزای آن هستند و در صورتی که یکی از آنها بدون رضایت دیگری در آن ملک سکونت کرده و به این ترتیب، جلوی تصرف دیگری را بگیرد، تصرف او از نوع تصرف امانی نبوده، بلکه عدوانی است.

البته، همانطور که گفته شد، تصرف عدوانی در ملک مشاع بدون اجازه شریک، بدون داشتن وصف کیفری مجرمانه است و فقط با ارائه یک دادخواست و پیگیری آن از طریق دادگاه‌های حقوقی، می‌توان تقاضای رفع تصرف عدوانی را داشت.
در بخش‌های بعد، نحوه شکایت و رسیدگی به ادعای تصرف عدوانی در ملک مشاع نیز توضیح داده خواهد شد.

تصرف عدوانی ملک ورثه ای

زمانی که یک فرد دار فانی می‌شود، ترکه او به ورثه‌اش منتقل می‌شود و همه آنان، طبق ضوابط و مقررات، در اموال وی حق مالکیت دارند.
بنابراین، قبل از انجام مراحل تقسیم و میراث و تقسیم مالیاتی، هیچ کس دیگری نمی‌تواند به تنهایی و بدون اجازه دیگران در ملک ورثه‌ای متوفی مداخله و اقدام کند.
در صورتی که این چنین اتفاق بیفتد، می‌توان به رفع تصرف غیرمجاز وی در مالکیت متوفی درخواست کرد.

با توجه به این دلیل، وراثت ملک به یکی از روش‌های تصرف عدوانی است.
تصرف عدوانی می‌تواند به شکلی صورت بگیرد که ملکی که برای وراثت تعلق می‌گیرد، قبل از تقسیم آن ملک، توسط یکی از وراث متصرف شود.
این نوع تصرف عدوانی مانند سایر حالات تصرف عدوانی در ملک مشترک، بدون تحمیل مجازات کیفری است.
برای حل این مشکل، می‌توان تقاضای تقسیم یا افراز ملک مشترک را پس از درخواست مکتوب ازسوی وراثت پیگیری نمود یا به کمک حقوق مدنی، با تصویب طرح دعوای تصرف عدوانی، از متصرف وراثتی درخواست رفع تصرف نمود.

نحوه شکایت و رسیدگی به دعوای تصرف عدوانی ملک مشاع

"تصرف عدوانی"، مانند دعوای مزاحمت و دعوای خلع ید، دارای جنبه‌های حقوقی مهمی در خصوص "نحوه شکایت و رسیدگی" می‌باشد.
ما در اینجا قصد داریم به بررسی "نحوه شکایت و رسیدگی به دعوای تصرف عدوانی ملک مشاع" بپردازیم.
بر اساس اینکه آیا قصد "اقامه دعوای" حقوقی یا کیفری در رابطه با "شکایت و رسیدگی به دعوای تصرف عدوانی ملک مشاع" دارید، پاسخ به این سوال بستگی دارد.

همانطور که اشاره شده، تنها اشخاص ثالثی غیر از شرکا می‌توانند از مجازات جرم تصرف عدوانی ملک مشاع متضرر شوند.
درنتیجه، برای رسیدگی به شکایت و دعواهای مربوط به تصرف عدوانی ملک مشاع، باید شاکی شکواییه خود را علیه شخص ثالث تهیه کرده و از طریق مراجعه به یکی از دفاتر خدمات قضایی، اقدام به پیگیری در دادسرا و دادگاه کیفری دو محل وقوع مال غیر منقول نماید.
استفاده از تگ نحوه شکایت برای بیان روش مورد استفاده در شکایت علیه تصرف عدوانی ملک مشاع توصیه می‌شود.

نکته ای که باید در رابطه با "تصرف عدوانی" در دعوای کیفری توجه کرد، این است که شاکی باید ابتدا مالکیت خود را ثابت کند.
اما در دعوای تصرف عدوانی در حقوق مدنی، چنین مشروطی نیست و کافی است تا شخصی که تصرف قبلی را انجام داده است، در دادگاه حقوقی دعوای خود را مطرح کند.
همچنین، برای اعمال مجازات برای جرم تصرف عدوانی در ملک مشاع، قاضی باید سوءنیت یا قصد متهم را تأیید کند؛ اما در دعوای حقوقی، این مشروطیت لازم نیست.

همچنین، در مورد نحوه شکایت و رسیدگی به جرم تصرف عدوانی ملک مشاع، باید به این نکته توجه داشت که پرونده این جرم پس از ثبت شکایت به واحد قضایی مربوطه ارجاع می‌شود.
مقام قضایی در صورت صدور حکم قطعی، دستور متوقف شدن عملیات متصرف را صادر می‌کند تا به این ترتیب، جلوی تصرف غیرقانونی متصرفان، به صورت موقت گرفته شود.
در صورتی که تعداد متهمان سه نفر یا بیشتر باشد و قرائن قوی مبنی بر ارتکاب این جرم وجود داشته باشد، امکان صدور قرار بازداشت فراهم می‌شود.

چگونه می‌توان از تصرف غیرقانونی در ملک مشاع شکایت کرد؟شکایت از تصرف غیرقانونی در ملک مشاع به صورت حقوقی از طریق تهیه یک نمونه دادخواست رفع تصرف غیرقانونی از ملک مشاع صورت می‌پذیرد.
سپس مدعی می‌تواند با ارائه این دادخواست به دادگاه، از طریق دفاتر خدمات قضایی الکترونیکی، اقدام به پیگیری این موضوع نماید.
این مراحل می‌تواند با پرداخت هزینه دادرسی همراه باشد.
نکته قابل ذکر این است که این شکایت هم علیه همکاران در ملک مشاع و هم علیه اشخاص غیرشریک در نخستین پنجره زمانی طرح می‌شود.

با استناد به قوانین آیین دادرسی مدنی، روش برخورد با اختلافات عدوانی در مورد ملک مشاع، خارج از تشریفات مذکور در قوانین است و دادگاه حقوقی به عنوان مرجع برای رسیدگی به این نوع اختلافات می‌باشد.
رسیدگی به اختلافات مربوط به ملک مشاع که در حوزه آن قرار دارد، یکی از وظایف اصلی دادگاه‌های مشتمل بر مال‌های غیرقابل انتقال می‌باشد.

به طوری که قبلاً ذکر شده است، مجازات تصرف عدوانی در مالکیت مشترک، تنها زمانی اعمال می‌شود که یک شخص ثالث غیر از مالکان مشترک به طور سرقتی دخالت کند.
به دلیل اینکه ارث برای وراث مشترک در معامله‌ای ناخواسته ایجاد می‌شود، نمی‌توان مجازاتی را برای وراث به دلیل تصرف در مالکیت وراث درخواست کرد.