تضمین حقوق و مزایای کارگرانی که تحت حمایت قانون کار قرار دارند، به روش‌های مختلفی انجام می‌شود تا بتوان عدالت اجتماعی را در قسمتی از جامعه که به طور گسترده ای درآن جاه طلب می‌کنند، برقرار کرد. یکی از این مسائل بسیار مهم، بیمه بیکاری است که به افراد غیرارادی کار خود را از دست داده‌اند، پرداخت می‌شود.

به همین دلیل، در سال 1369 در مجلس شورای اسلامی قانونی با عنوان «قانون بیمه بیکاری» تصویب شد. این قانون شامل چهارده ماده و بیست و یک تبصره است و بر اساس آن، افرادی که به طور غیرارادی و بدون میل خود بیکار شده‌اند، می‌توانند در طول مدت مشخص، از «مزایای بیمه بیکاری» بهره‌مند شوند. به منظور بررسی این قانون، در ادامه این نوشتار قصد داریم به بررسی «قانون بیمه بیکاری سازمان تأمین اجتماعی» بپردازیم و متن آن را ارائه دهیم.

ماده 1 قانون بیمه بیکاری

تمامی اشخاص تحت پوشش قانون تأمین اجتماعی که به قوانین کار و کار کشاورزی وابسته‌اند، تحت مقررات این قانون اقدام می‌کنند.

تبصره: گروه‌های زیر از مقررات این قانون مستثنا محسوب نمی‌شوند: - گروه اول - گروه دوم - گروه سوم

۱ – بازنشستگان و افرادی که از کار افتاده اند کلیدی هستند.

۲ – صاحبان حرف و مشاغل آزاد و بیمه ‌شدگان اختیاری.

3 – اتباع خارجی.

ماده 2 قانون بیمه بیکاری

از منظر قانون بیمه، یک فرد بیکار، شخصی است که به بی‌میلی و بی‍اراده در این وضعیت قرار گرفته است و آمادگی برای انجام کار را دارد.

تبصره 1 – بیمه‌شدگانی که به دلیل تغییرات ساختار اقتصادی واحد مرتبط، بر اساس تصویب وزارتخانه ذی‌ربط و تأیید شورای عالی کار، به‌عنوان افراد بیکار موقت شناخته می‌شوند، نیز مطابق مقررات این قانون فراگیر قرار خواهند گرفت.

تبصره 2 - بیمه‌شدگانی که به دلایلی نظیر سیل، زلزله، جنگ یا آتش‌سوزی به طور غیرمترقبه و قهریه‌ای بیکار می‌شوند، می‌توانند با ارجاع به واحد کار و امور اجتماعی محل خود، از مبلغ بیمه بیکاری بهره‌مند شوند.

ماده 3 قانون بیمه بیکاری

"معافیت بیکاری یکی از اقدامات تأمین اجتماعی است و ارگان تأمین اجتماعی ملزم است با دریافت هزینه بیمه مقرر، به مستحقان بیمه که به دلیل شرایط این قانون بیکار شده‌اند، کمک معافیت بیکاری را تهیه کند."

ماده 4 قانون بیمه بیکاری

با معرفی نامه ای از سازمان کار و امور اجتماعی محل، افراد بیکاری که بیمه شده اند، از مزایای قانون جدید بهره مند خواهند شد.

تبصره: بیکاران مشمول این قانون، تمام حقوق و مزایا و خسارات مربوطه (موضوع قانون کار) را دریافت خواهند نمود.

ماده 5 قانون بیمه بیکاری

میزان بیمه بیکاری با نام "حق بیمه بیکاری" که به نسبت سه درصد از میزان حقوق بیمه‌شده است، توسط کارفرما پرداخت می‌شود.

در مورد بیکاری و تعیین مبلغ بیمه بیکاری، قوانین و مقرراتی وجود دارد که بر اساس آنها، تبصره‌ها و روند وصول آن مشخص می‌شوند. بیمه‌شده و کارفرما نیز موظفند به این قوانین پایبند باشند. همچنین، در صورت اعتراض یا وقوع تخلفات مربوط به حق بیمه، باید طبق ضوابط و مقررات تأمین اجتماعی، بررسی و رسیدگی شود. این ضوابط و مقررات با هدف حمایت از حق بیمه‌ای افراد و ارائه سایر حمایت‌های تأمین اجتماعی، در قوانین مربوطه تعیین شده‌اند.

ماده 6 قانون بیمه بیکاری

«بیمه‌شدگان بیکار» پس از برآوردن شرایط زیر، مستحق دریافت مقرری «بیمه بیکاری» خواهند بود: - درحالت عدم اشتغال بودن - تحت پوشش بیمه اجتماعی قرار داشتن - مدت زمان کار معتبر در تأمین اجتماعی را به روش‌های قانونی کسب نموده بودن - قبل از بیکار شدن، شاغل بوده بودن - عدم عملکرد مناسب در ایجاد بیکاری لازم به ذکر است که دریافت مقرری بیکاری با رعایت مفاد فوق ممکن است.

الف - قبل از بیکار شدن، شخص باید حداقل 6 ماه سابقه پرداخت بیمه داشته باشد و بیمه شده باشد. مشمولین تبصره 2 ماده 2 این قانون از شمول این بند مستثنی می‌شوند.

با توجه به ماده ب، فرد بیمه شده مکلف است ظرف ۳۰ روز از تاریخ بیکاری، با استفاده از تگ strong، به واحدهای کار و امور اجتماعی اعلام کند که آمادگی خود را برای اشتغال به کار تخصصی یا مشابه آن دارد. با استفاده از تگ em، مراجعه پس از ۳۰ روز با داشتن عذر موجه و تشخیص هیئت حل اختلاف، تا سه ماه امکان‌پذیر خواهد بود.

ج - شخص بیکار بیمه شده نیازمندی است که در دوره‌های آموزش کارآموزی و سوادآموزی، که توسط واحدهای کار و امور اجتماعی و نهضت سوادآموزی و یا سایر واحدهای مرتبط با تأیید وزارت کار و امور اجتماعی برگزار می‌شود، شرکت کند و هر دو ماه یک بار گواهی لازم را در این زمینه به شعبه تأمین اجتماعی ارائه دهد.

اینجانب، تبصره ۱ را به صورتی متفاوت برای شما تغییر داده‌ام: در صورتی که کارگران در زمان دریافت مقرری بیمه بیکاری به شغل یا مشاغل دیگری انتقال یابند که درآمد و مزایای آن‌ها کمتر از مقدار مقرری بیمه بیکاری باشد، تفاوت دریافتی بیمه از صندوق بیمه بیکاری برای آنان پرداخت خواهد شد.

تبصره ۲ – مدت دریافت مقرری بیمه بیکاری، یکی از عوامل برای حق بیمه، بازنشستگی، از کار افتادگی و فوت بیمه شده محسوب می‌شود.

ماده 7 قانون بیمه بیکاری

میزان و مدت پرداخت مقرری بیمه بیکاری و نیز مقدار آن به صورت زیر تعیین می‌شود:

ب - مدت زمان مجاز برای دریافت مزایای بیمه بیکاری بعد از استفاده از مدت آزمایشی یا دائمی آن، براساس سابقه کلی پرداخت حق بیمه به شرح جدول زیر می باشد:

• برای افراد مجرد، حداکثر 36 ماه
• برای افراد متأهل یا متکلف، حداکثر 50 ماه

متن: "الف - جمع مدت پرداخت مقرری از زمان برخورداری از مزایای بیمه بیکاری اعم از دوره اجرای آزمایشی و یا دائمی آن برای مجردین حداکثر 36 ماه و برای متأهلین یا متکلفین حداکثر 50 ماه بر اساس سابقه کلی پرداخت حق بیمه و به شرح جدول ذیل می‌باشد:"

- از شش ماه تا بیست و چهار ماه، برای افراد مجرد شش ماه و برای افراد متاهل یا متکفل دوازده ماه؛

برای مجردین، مهلت قرارداد از ۲۵ ماه تا ۱۲۰ ماه است و برای متاهلین یا متکفلین، مهلت قرارداد ۱۸ ماه است.

برای افراد مجرد ، مدت زمان اقساط از ۱۲۱ تا ۱۸۰ ماه به طول می‌انجامد، در حالی که برای افراد متاهل یا متکفل می‌تواند تا ۲۶ ماه باشد. برای اطلاعات بیشتر مجردین اینجا کلیک کنید و برای اطلاعات بیشتر متاهلین یا متکفلین اینجا را کلیک کنید.

اینجا فوق العاده بی‌نیاز از ۱۸۱ تا ۲۴۰ ماه هستیم. برای افراد مجرد ۲۶ ماه به آن‌ها تعلق می‌گیرد و برای ازدواج کرده یا نگهدارنده‌ها، ۳۶ ماه تمدید می‌شود.

- برای افراد مجرد با مدت زمان 241 ماه یا بیشتر، مدت اجاره 36 ماه و برای افراد متاهل یا متکفلین 50 ماه اجاره لازم است.

"تبصره - مشمولان قانون باید برخی منافع را دریافت کنند. افراد مسنی که ۵۵ سال یا بیشتر سن دارند و هنوز به شغلی مشغول نشده‌اند، می‌توانند تا قبل از سن بازنشستگی تحت پوشش بیمه بیکاری باقی بمانند."

متن: "حق بیمه بیکار به میزان ۵۵٪ از میانگین دستمزد، حقوق یا کارمزد روزانه بیمه شده است. به میزان ۱۰٪ حداقل دستمزد، برای حداکثر ۴ نفر از افراد تحت تکفل، به مقررات افزوده خواهد شد. در هر صورت، مجموع دریافتی حق بیمه نباید کمتر از حداقل دستمزد و بیشتر از ۸۰٪ میانگین دستمزد و حقوق باشد."

متن: "مطابق قانون، حق بیمه بیکاری از روز اول وقوع بیکاری قابل پرداخت است."

تبصره ۱ - متوسط درآمد یا حقوق روزانه بازنشستگی به منظور محاسبه مقدار پاداش بیکاری عبارت است از جمع کل دریافتی بازنشستگی شده که به مأخذ آن حق بازنشستگی دریافت شده در ۹۰ روز اخیر از تاریخ شروع بیکاری تقسیم بر روزهای کار و در مورد افرادی که درآمدی دریافت می‌کنند، آخرین درآمد عبارت است از جمع کل دریافتی بازنشستگی شده که به مأخذ آن حق بازنشستگی دریافت شده در ۹۰ روز اخیر از تاریخ شروع بیکاری تقسیم بر ۹۰. در صورتی که افراد متقاضی درآمد، در طی ۳ ماه مذکور، از طرح پاداش حقوقی استفاده کرده باشند، متوسط درآمدی که برای محاسبه پاداش حقوقی در نظر گرفته می‌شود تلقی و در محاسبه مقدار پاداش بیکاری لحاظ خواهد شد.

تبصره ۲: اشخاص مشمول این ماده عبارتند از:

۱. پارتنر زن یا شوهر (همسر) خود را به شماره اول اولویت‌های زندگی انسانی در نظر بگیرید. این یک رابطه مهم است و باید با توجه و احترام به یکدیگر مورد توجه قرار گیرد. به همدیگر کمک کنید تا با تمام قوا به نیازها و خواسته‌های خود برسید. درک و پشتیبانی قوی را در این رابطه ایجاد کنید تا همبستگی و ارتباط عاطفی بین شما تقویت شود و زندگی زناشویی را با احساس امنیت و رضایت پرکرده کنید.

۲ – فرزندان زنانی که هنوز ازدواج نکرده و همچنین در حرفه و شغل دست و پا نزده‌اند.

شماره 3: فرزندان پسری که سن آن‌ها کمتر از ۱۸ سال است و یا به صورت انحصاری به تحصیل مشغولند و یا به طور کلی، طبق نظر پزشک مورد تأیید سازمان تأمین اجتماعی، از توانایی برای کارکردن بیماری رنج‌برند.

"۴ – در حالتی که سن پدر بیش از ۶۰ سال باشد و یا طبق نظر پزشک معتمد سازمان تأمین اجتماعی از کار افتاده باشند و به هر حال باید معاش آنان تنها به وسیله بیمه شده تأمین گردد."

۵ – در صورتی که خواهر یا برادر شرایط مورد نیاز که در بندهای ۲ و ۳ این تبصره ذکر شده را داشته باشند، آنها به عنوان تحت تکفل در نظر گرفته می‌شوند.

تبصره ۳ – دریافت مقرری بیمه بیکاری، مانعی برای دریافت مستمری جزئی نمی‌باشد.

تبصره ۴ - در صورت بروز بیکاری در خانواده، تنها یکی از همسران (زن یا شوهر) مجاز به دریافت افزایش مقرری برای هر فرزند خواهد بود.

بنابراین، افراد بیمه شده بیکار و تحت تکفل، هنگام دریافت مقرری بیمه بیکاری، می‌توانند از خدمات درمانی بیمارستانی و درمانگاهی بهره‌برده و هزینه‌های خود را تا حد تعیین شده توسط قانون تأمین اجتماعی تامین نمایند. تغییرات در این متن به‌صورت زیر قابل انجام است: تبصره ۵ – افراد بیکار بیمه شده و افراد تحت تکفل، در مدت دریافت مقرری بیمه بیکاری از خدمات درمانی موضوع بندهای الف و ب ماده 3 قانون تأمین اجتماعی استفاده خواهند کرد.

تبصره ۶: معوقات بیمه بیکاری، مشابه سایر پرداختی‌های حوادث اجتماعی، از دستمزد مشمول مالیات معاف خواهد بود.

ماده 8 قانون بیمه بیکاری

در شرایط زیر، پرداخت بیمه بیکاری قطع خواهد شد: - اگر شما توسط مقامات محلی مجرم شناخته شده و به دلایلی مانند تقلب در اظهارنامه درآمد، پرداخت تقاضاهای بیش از حد، یا ارائه اطلاعات نادرست، مورد تحقیق قرار گیرید. - اگر شما بدون دلیل موجه کاری را رها کرده و تلاش نکنید استخدام شوید. - اگر شما مسئول توقف یا انصراف از یک فرصت شغلی با شرایط قابل قبول به دلیل عدم تمکین از آن باشید. - اگر شما اقدام به خرابکاری یا خیانت نموده و عملکرد نادرستی را در شغل خود اجرا کنید. در این موارد، پرداخت بیمه بیکاری قطع خواهد شد.

در صورتی که شخصی که بیمه شده است، مجدداً به کار برگردد، او مشمول مزایای بیمه خواهد بود.

با توجه به گزارش واحد کار و امور اجتماعی شهر یا حرکت سوادآموزی و بخش‌های مشابه از طریق وزارت کار و امور اجتماعی، افراد بیکاری که بیمه شده‌اند باید بدون داشتن عذر موجه، از شرکت در دوره‌های کارآموزی یا آموزش بهره‌برداری نکنند.

ج - فرد بیکار که بیمه شده است باید از قبول شغل تخصصی خود یا هر شغل مشابه پیشنهادی دیگری خودداری کند.

دریافت مکافات بیکاری به همراه بیمه بیکاری، به فرد بیکار داده می شود و او مجاز است از پاداش بازنشستگی یا از کمک هزینه بیکاری بهره ببرد.

"به نحوی که شخص بیمه شده، با دریافت مزد ایام بلاتکلیفی، می‌تواند از انحاء به کار مربوطه بازگردد."

تبصره ۱ – در حالتی که پس از پرداخت مبلغ تعیین شده، بیمه بیکاری اعمال شود و بیکاری از تمایل و اراده فرد بستگی داشته باشد، کارگر موظف است مبلغ دریافتی را به سازمان تأمین اجتماعی بازپرداخت نماید. افراد مشمول بند (ه) این ماده نیز موظف به بازپرداخت مبلغ دریافتی بیمه بیکاری به سازمان مذکور هستند.

تبصره ۲ – اگر فرد بیمه شده بیکار، اشتغال مجدد خود را مخفی نگه داشته و مقداری بیمه بیکاری دریافت کرده باشد، او مکلف است مقدار دریافت شده را از تاریخ شروع اشتغال برگرداند.

در استفاده از مقرری بیمه بیکاری، دریافت کمک هزینه حین کارآموزی هیچگونه مانعی ایجاد نمی‌کند.

ماده 9 قانون بیمه بیکاری

کارفرمایان موظفند همراهی و هماهنگی خود را با شوراهای اسلامی و یا نمایندگان کارگران داشته باشند و به مراکز خدمات اشتغال محلی اعلام کنند که در آنجا فهرستی از شغل‌های خالی که در حال ایجاد هستند، تهیه شود. این مراکز خدمات اشتغال، به جز رده‌های شغلی کارشناسی به بالا، برای تأمین شغل به صورت انحصاری از طریق معرفی بیکاران، مکلف هستند.

تبصره ۱- دولت ملزم است سالانه و از طریق سیستم بانکی و منابع اعتباری سازمان تأمین اجتماعی، با استفاده از اعتبارات قرض الحسنه، برنامه‌های مشخصی را برای اشتغالزایی بیکاران، که در این قانون تعریف شده‌اند، در بودجه سالیانه کشور تدوین و براساس آن اقدامات لازم را به انجام برساند. این برنامه‌ها می‌توانند از طریق شرکت‌های تعاونی، خصوصی یا به صورت نظارت شده توسط وزارت کار و امور اجتماعی، اجرا شوند.

تبصره ۲ - در اخذ پروانه های کسب و کار و درخواست موافقت اصولی و تأسیس واحدهای اقتصادی، بیکاران حق شان را دارند که ابتدا برای وزارتخانه های صنعتی، کشاورزی و خدماتی، به ویژه با ارائه معرفی از وزارت کار و امور اجتماعی، اولویت قرار گیرند.

تبصره ۳ – وزارت کار و امور اجتماعی مکلف است همزمان با اجرای قانون بیمه بیکاری، در مراکز آموزش فنی و حرفه‌ای و یا مراکز آموزش جوار کارخانجات، آموزش مهارت‌های مورد نیاز بازار کار و بازآموزی و تجدید مهارت کارگران تحت پوشش بیمه بیکاری را فراهم نماید. هزینه‌های مربوط به این فعالیت‌ها از محل اعتبارات حساب صندوق بیمه بیکاری قابل پرداخت است.

تبصره ۴: برای رفع بیسوادی، نهضت سوادآموزی مکلف است به همکاری کارفرمایان و وزارتخانه‌های ذیربط، اقداماتی را برای تشکیل کلاس‌های سوادآموزی در نظر بگیرد و آن‌ها را برای افراد بیسواد اجرا کند.

ماده 10 قانون بیمه بیکاری

سازمان تامین اجتماعی مکلف است حساب های درآمد حق بیمه بیکاری و پرداخت مقرری بیمه بیکاری را جداگانه نگهداری کرده و در صورت نیاز به تأمین مالی، آن را منعکس نماید. همچنین، سازمان موظف است گزارش عملکرد مالی خود را هر سال یک بار به وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و وزیر کار و امور اجتماعی و شورای اقتصاد ارائه دهد.

ماده 11 قانون بیمه بیکاری

وزارت کار و امور اجتماعی و سازمان تأمین اجتماعی مسئول اجرای این مقرره خواهند بود.

ماده 12 قانون بیمه بیکاری

سازمان تأمین اجتماعی موظف است هزینه‌های مربوط به این قانون را به صورت انحصاری از محل درآمدهای ناشی از آن تأمین کند. هزینه‌های اداری و پرسنلی هر دو دستگاه اجرایی قانون باید به گونه‌ای تنظیم و تخصیص یابند که عدم تجاوز از حداکثر (10%) میزان پرداختی به بیمه‌شدگان را تأیید وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و وزیر کار و امور اجتماعی به دنبال داشته باشد.

ماده 13 قانون بیمه بیکاری

زمان تطبیق این قوانین بایستی از زمان پایان اجرای قانون تجربی بیمه بیکاری (۱۳۵۹.۵.۶) رعایت گردد.

ماده 14 قانون بیمه بیکاری

تنها در یک ماه آینده، وزارت کار و امور اجتماعی و سازمان تأمین اجتماعی برنامه‌ای را به نام "اجرایی شدن این قانون" تهیه و تصویب خواهند کرد.