اهلیت چیست و انواع آن

با توجه به قوانین موجود، هر فرد برای انجام امور حقوقی باید برخی ویژگی‌ها را داشته باشد.
این ویژگی‌ها به افراد امکان انجام امور مشخصی را می‌دهند و در صورت عدم داشتن این ویژگی‌ها، قادر به انجام آن امور نخواهند بود.
داشتن حق و اجرای آن به عنوان یک شایستگی، به آن "اهلیت" گفته می‌شود.
هر فرد از لحظه تولد تا پایان زندگی، حق افتخار اهلیت را دارد.
اما برای اهلیت اجرای حقوق، باید شرایط ویژه‌ای مهیا باشد.

در مثالی را در نظر بگیرید که تمام افراد حق ازدواج را دارند، اما قادر به انجام آن نیستند تا زمانی که به سن قانونی برسند.
همچنین، افراد باید از لحاظ رشد عقلی، به حدی بزرگ شده باشند که قادر به انعقاد معاملات تجاری باشند.
هر کسی که در برابر ورشکستگی قرار گیرد، نمی‌تواند به عقد معاملات تجاری بپردازد؛ زیرا قانوناً صلاحیت مورد نیاز را ندارد.
بنابراین، مسئله‌ی صلاحیت در روابط افراد تأثیرگذار است و غیرداشتن آن معاملات را بطلان می‌کند و بر بسیاری از امور دیگر نیز تأثیر خواهد داشت.

با توجه به اهمیت بحث تملک، در این مقاله، هدف ما این است که به این سؤال پاسخ دهیم که تملک چیست؟ سپس در ادامه، به طور دقیق انواع آن را شرح دهیم.
اگر درباره تملک و انواع آن سؤالاتی دارید، لطفاً در این مقاله به ما بپیوندید.

اهلیت چیست

برای پاسخ به این پرسش که "معنای اهلیت چیست"، می‌توان گفت که اهلیت به معنای شجاعت، قدرت و توانایی برای یک کار است.
اهلیت در حقوق نیز تعریف دقیقی ندارد.
اما می‌توان گفت که اهلیت به معنای قدرتی است که قانون به یک فرد می‌دهد تا بتواند حقوق خود را دفاع و اجرا کند.
اهلیت شامل ویژگی‌ها و صفاتی است که به فرد اجازه می‌دهد از حقوق خود استفاده کند و آن‌ها را به عمل بیاورد.

هنگامی که در جامعه افرادی وجود دارند که به دلایل مختلفی از صلاحیت لازم برای اجرای حقوق خود برخوردار نیستند، قانون آنها را محدود می کند.
این افراد، از تصرف در اموال و حقوق خود منع شده و ممکن است به دلایلی مانند عدم رسیدن به سن قانونی یا فقدان عقل و رشد اینگونه باشند.
هدف قانونگذار در ایجاد این گروه، حمایت از این افراد در تصرفات مالی و غیرمالی آنها است.

با توجه به ماده 190 از قانون مدنی، یکی از شرایط ضروری برای صحت معاملات، این است که طرفین قرارداد دارای صلاحیت قانونی باشند.
به عبارت دیگر، قانونگذار در ماده 212 قانون مدنی، تعامل با افراد بالغ، سالمه فکری و توانمند را به دلیل عدم صلاحیت آنها، باطل اعلام می کند.

انواع اهلیت

همانگونه که در بخش قبل توضیح داده شد، اهلیت به شایستگی و صلاحیت برای داشتن یک حق یا اجرای آن اشاره دارد.
طبق ماده ۹۵۸ قانون مدنی، همه انسان‌ها به صورت متمایز از حقوق مدنی برخوردار هستند، اما هیچ فردی مجاز به اجرای حقوق خود نیست مگر اینکه برای این امر دارای اهلیت قانونی باشد.
این ماده مشخص می‌کند که اهلیت به دو نوع تقسیم می‌شود.

نوع اول حق، که به آن "اهلیت" نیز می‌گویند، حق است که هر فردی دارای آن اهلیت است.
حتی هر انسانی از لحظه تولدش، اهلیت تمتع را دارد.
به عبارت دیگر، حمل (جنین) نیز باشد اگر زنده به دنیا آید، از اهلیت برخوردار است.

دسته دومی وجود دارد که به آن "اهلیت اجرای حق" یا همان "اهلیت استیفا" نیز می‌گویند.
این اهلیت حقی است که تنها برخی از افراد آن را دارا می‌باشند.
به عنوان مثال، افرادی همچون مجانین که به علت بیماری یا موانع دیگر، از جمعیت عمومی جدا شده و محجور می‌شوند، اهلیت استیفا را ندارند.

لازم است به این مسئله اشاره کنیم که در کلیت، امتیاز به اجرای حق قابل لغو نیست.
براساس ماده 959 قانون مدنی، "هیچ فردی نمی‌تواند به طور کلی حقوق مدنی خود را از خود سلب کند یا اجرای تمام یا بخشی از آن را به تعویق بیندازد.
" بنابراین، حذف بخشی از حقوق مدنی زمانی ممنوع است که به طور کلی صورت گیرد.
در غیر اینصورت، حذف بخشی از حقوق مدنی به صورت جزئی هیچ مشکلی ندارد.
به عنوان مثال، یک فرد در معامله‌ای خریداری، با شرطی در قرارداد حق مالی خود را که قابل فسخ در صورت تمایل است، از خود سلب می‌کند.
این حذف حق جزئی است که در آن هیچ مشکلی وجود ندارد

اهلیت تمتع

با زاده شدن، هر فردی حقوقی را به دست می‌آورد که این حقوق به او تا آخر عمر او تعلق دارند.
قابلیت اداشتن این حقوق به آن دمایه‌ی تمتع گفته می‌شود.
به این معنا که با بودن انسان، بدون توجه به جنسیت، سن، تابعیت و دیگر عوامل، می‌توانند حقوقی را به دست آورند که هیچ فردی، حتی خودشان، نمی‌تواند به طور کامل از آن حقوق سلبشان کند.

به‌طور مطابق با ماده ۹۵۶ قانون مدنی، "اهلیت" به معنی حقوقی است که از لحظه زنده به دنیا آمدن فرد آغاز می‌شود و با فوت او به پایان می‌رسد.
در این ماده، کلمه "اهلیت" به معنای "اهلیت تمتع" است.
زیرا تنها برای به دست آوردن اهلیت تمتع، شرط لازم زنده به دنیا آمدن است و در مورد "اهلیت استیفا"، شرایطی مانند رشد عقلی و رسیدن به سن قانونی الزامی است.

با توجه به ماده 957 قانون مدنی، وجود "اهلیت تمتع" تنها در صورتی که فرد زنده به دنیا آمده باشد، امری مستلزم است.
بنابراین، تنها کافی است که جنین پس از تولد زنده باشد تا اهلیت تمتع برای آن بوجود آید.
در همین راستا، درباره جنین باید ذکر کرد که در صورتی که او حتی برای چند لحظه نیز زنده بماند و سپس بمیرد، براساس حیاتیت آن چند لحظه، او به صاحب حقوق تبدیل می‌شود و پس از فوت، حقوق و املاک او به وراث، منتقل خواهد شد.

اهلیت استیفا

در بخش قبل، توضیح داده شد که فقط شرط اهلیت تمتع، زنده بودن از لحاظ جسمی است و این اهلیت تا آخر عمر با فرد همراه است.
اکنون سوالی پیش می‌آید که اهلیت استیفا چیست؟ به این سوال پاسخ داده می‌شود که اهلیت استیفا، صلاحیت فرد برای اجرای یک حق یا قبول کردن تعهد است.
در اهلیت استیفا، فرد باید ویژگی‌های خاصی از نظر جسمی و روحی داشته باشد تا بتواند حقی که دارد را به مرحله اجرا برساند.

به عنوان نمونه، هر فردی با تولد، حق "ازدواج" را دارد یا به عبارتی "اهلیت تمتع ازدواج" را دارد.
اما اجازه اجرای این حق تا زمانی که به سن قانونی نرسیده باشد، به او داده نمی‌شود؛ زیرا از "اهلیت استیفا" برخوردار نیست.
به طور کلی، افرادی که قادر به استفاده از حقوق خود (اهلیت تمتع) نیستند و ممنوع‌اند از استفاده از این حقوق، محدود شده‌اند و میتوان آنها را دسته‌بندی کرد به عنوان: افراد زیرسن، افراد بی‌رشد و مجانین.