مرخصی‌ها در قوانین کار به چهار دسته اصلی تقسیم می‌شوند. مرخصی‌های استحقاقی، استعلاجی، بدون حقوق و زایمان. مرخصی‌ها روزهایی هستند که کارگر به کار محول شده مشغول نمی باشد. معمولاً در این روزها کارگر بر حسب نوع مرخصی، دستمزد دریافت نمی کند یا دریافت می‌کند.

قانون کار به دلیل حمایت قابل توجهی که نسبت به کارگران دارد، برخی از مرخصی‌ها را به عنوان حق کارگر تلقی می‌کند و به منظور اجبار کارگر به استفاده از مرخصی‌های خود، در مواردی تمهیداتی را در نظر می‌گیرد. به دلیل اینکه قدرت کارگر در برابر کارفرما کمتر است، ممکن است کارفرما به وی اجازه مرخصی ندهد یا کارگر به دلیل ترس از از دست دادن شغل، از مرخصی خود استفاده نکند.

در این مقاله، بخش اول به بررسی "مرخصی استحقاقی" و "انواع آن" می‌پردازد. در قسمت بعدی، توضیحی درباره "مرخصی بدون حقوق" ارائه خواهیم داد. سپس به تعریف "مرخصی استعلاجی" می‌پردازیم و در آخر بخش، مورد "مرخصی زایمان" را به اختصار بررسی خواهیم کرد.

مرخصی استحقاقی

بر اساس ماده 64 قانون کار، مرخصی استحقاقی کارگران سالانه با استفاده از مزد و در محاسبه آن با اضافه کردن چهار روز جمعه، به طور کلی یک ماه است. روزهای تعطیل دیگر در این روزهای مرخصی به شمار نخواهند آمد. برای کارکنانی که کمتر از یک سال سابقه کار دارند، مرخصی محاسبه می‌شود به نسبت مدت کار انجام شده.

در حقیقت تفسیر این ماده اینگونه است که تعداد کل روزهای مرخصی کارگر به طور کلی 26 روز کاری است. در انتهای این ماده ذکر شده است که به عنوان مثال، اگر شخص بجای یک سال، 6 ماه کار کند، میتواند از 15 روز مرخصی استفاده کند؛ البته طبق عرف ماه به ازای هر ماه 2.5 روز در نظر گرفته میشود. یک نکته حائز اهمیت در اینجا وجود دارد که در ماده 65 آمده است: "مرخصی سالیانه کارگرانی که به کارهای سخت و ضررآور مشغول هستند 5 هفته میباشد. استفاده از این مرخصی در اندازه امکان، در دو نوبت و در پایان هر شش ماه کار انجام میشود."

یعنی قانونگذار به طور کاملاً طراحی کرد که افرادی که در مشاغلی با دشواری و خطرات بالا مشغول به کار هستند، فواید خاصی دریافت کنند. علاوه بر مرخصی استحقاقی هفتگی معمول، قانونگذار توصیه کرده است که کارفرمایان این افراد را تشویق کند تا مرخصی بیشتری را به آن‌ها ارائه دهند. این مرخصی باید به صورت دو بخش و در پایان هر شش ماه کاری به آن‌ها تعلق بگیرد تا سختی کار این افراد به طور متناوب تسکین یابد.

مقام قانون‌گذار در زمینه حمایت از کارگران اقدامات مهمی را انجام داده است. یکی از این اقدامات، طبق ماده 67 است که کارگران مجاز به محاسترجع کردن بیش از 9 روز از مرخصی سالیانه خود نیستند. این اقدام به منظور تضمین استفاده کامل کارگران از حق مرخصی‌اش است، تا بدون هیچ مانعی از جمله فشار کاری، به تأمین سلامت خود بپردازند. یک نوع دیگر مرخصی که از زیرگروه مرخصی استحقاقی یا مرخصی بدون حقوق استفاده می‌شود، مرخصی حج تمتع است. در مجموع، کارگران تنها یک بار در طول دوره کاری خود مجاز به استفاده از مرخصی حج تمتع برای یک ماه هستند. این مسئله در ماده 67 مورد بیان قرار گرفته است: "هر کارگر حق دارد که در طول دوره کاری خود، تنها یک ماه را برای ادای واجب فریضه حج به عنوان مرخصی استحقاقی یا مرخصی بدون حقوق استفاده نماید."

در دسته بندی مرخصی‌ها، یک دسته بندی دیگر وجود دارد که با نام "مرخصی استحقاقی" شناخته می‌شود. این نوع مرخصی، به دلیل ازدواج دائم، فوت همسر، پدر، مادر و فرزندان با دریافت دستمزد اعطا می‌شود. مدت مرخصی استحقاقی در قانون کار برابر با 3 روز تعیین شده است. قسمت یک ماده 69 نیز بیان می‌کند: "در مورد کارهای پیوسته (زنجیره ای) و تمامی کارهایی که حضور حداقل معینی از کارگران در روزهای کار را اقتضا می‌نماید، کارفرما مکلف است جدول زمانی استفاده از مرخصی کارگران را ظرف سه ماه آخر هر سال برای سال بعد تنظیم و پس از تایید شورای اسلامی کار یا انجمن صنفی یا نماینده کارگران اعلام نماید."

زمانی‌که قانون‌گذار در اولویت اصلی خود، یعنی حمایت از کارگران، قرار می‌گیرد، این به دلیل طبیعت برخی از شغل‌ها است که از پیوستگی و تعطیل‌ناپذیری برخوردارند. این موضوع ممکن است کارفرماها را به سوءاستفاده از کارگران ترغیب کند. همچنین درباره مرخصی استحقاقی، لازم به ذکر است که مرخصی‌های ساعتی و کمتر از یک روز کاری جزو مرخصی استحقاقی محسوب می‌شوند.

مرخصی بدون حقوق

بر اساس ماده ۷۲ قانون کار، استفاده از مرخصی بدون حقوق کارگران و مدت آن، همچنین شرایط بازگشت آن‌ها به کار پس از استفاده از مرخصی، باید با توافق کتبی بین کارگر یا نماینده قانونی او و کارفرما تعیین شود.

مرخصی بدون حقوق، جزو نوعی مرخصی است که زمانی که نیاز پیش بیاید، کارگر می‌تواند از کارفرما خود درخواست کند. این نوع مرخصی می‌تواند شامل مرخصی ادای حج واجب باشد که قبلاً شرح داده شده است. مهم است بدانید که طرز استفاده و مدت زمان استفاده از مرخصی بدون حقوق، همچنین شرایط بازگشت کارگر به کار پس از استفاده از مرخصی، باید با توافق کتبی بین کارگر یا نماینده قانونی و کارفرما تعیین شود.

مرخصی استعلاجی

مرخصی توانبخشی: مرخصی است که کارگر برای درمان بیماری و استراحت از کار استفاده می‌کند. این نوع مرخصی با تأیید سازمان تأمین اجتماعی به حساب بیمه و بازنشستگی کارگر اضافه خواهد شد. در طول این مرخصی، دستمزد کارگر به عنوان غرامتی پرداخت خواهد شد. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره این نوع مرخصی، می توانید مقاله زیر را مطالعه کنید.