با توجه به قوانین مربوط به مسائل مربوط به ارث و وصیت که قانون مدنی در اینباره تکمیل می‌کند، به طور کلی وصیتنامه باید مطابق اصول این قانون تهیه شود. به این معنی که باید به صورت کتبی و با استفاده از یکی از روش‌های رسمی، شایسته و صحیح تنظیم شود.

با این وجود، بعضی اوقات ممکن است پیکره وصیت از طرف فوت کننده به صورت کلامی و زبانی صورت گیرد که به آن وصیت شفاهی گفته می شود. بر اساس قوانین، وصیتنامه شفاهی را تنها در شرایط خاص معتبر می دانند و تنها در صورتی که به تشریفات و قواعد قانونی تطابق داشته باشد اعتبار دارد.

در این مقاله، قصد داریم در مورد اعتبار و صحت وصیتنامه‌های شفاهی صحبت کنیم و به سؤال مهم آیا وصیت‌نامه شفاهی معتبر است یا خیر، پاسخ دهیم. همچنین وصیت‌نامه‌های شفاهی را از نظر اعتبار و نحوه اثبات آن‌ها در دادگاه بررسی می‌کنیم و توضیح می‌دهیم که چگونه وصیت‌نامه بدون شاهد قابل قبول است.

حکم شرعی وصیت نامه شفاهی

آیا می دانستید که دین اسلام آموزه های گرانبهایی دارد که بایستی رعایت شوند؟ یکی از این آموزه ها مربوط به "وصیت" است که برگزیده و قوی می باشد. در اسلام، توصیه می شود که قبل از فوت، شخص متوفی وصیت خود را کنید. این وصیت می تواند شامل دو نوع باشد: یکی که درآمد مالی شما پس از فوت به شخص دیگری واگذار شود (وصیت تملیکی) و دیگری که انجام کارها و وظایفی در دست دیگری قرار گیرد (وصیت عهدی). رعایت این وصیت ها در اسلام به شدت توصیه می شود و اجرا آنها بر شما واجب است.

با توجه به مقررات شرعی، تفاوتی بین وصیت کتبی و وصیت شفاهی وجود ندارد و حکم شرعی وصیت، بر اساس اجرای صریح وصیت شفاهی یا لفظی توسط موصی یا وصی اعمال می‌شود. اما گاهی اوقات فرد فوت‌کننده، به صورت شفاهی یا لفظی چیزی را وصیت می‌کند، اما ورثه‌ها به دلیل عدم شنیدن وصیت شفاهی یا عدم قبول آن به هر دلیلی، از قبول و اجرای وصیت شفاهی یا لفظی توسط فوت‌کننده خودداری می‌کنند و از عمل به آن نیز خودداری می‌ورزند.

با این وجود، باید به خاطر داشت که از نظر شرعی، در صورتی که فرد در زندگی خود به صورت شفاهی به مسئله‌ای وصیت کند، در صورت تثبیت این وصیت، اجراء آن به صورت واجب شرعی در نظر گرفته می‌شود و ضروری است؛ زیرا آخرین خواست مرحوم همان موضوع است. باید توجه کرد که متوفی نمی‌تواند بیش از یک سوم از اموال خود را مورد وصیت قرار دهد و وصیت مازاد بر این مقدار، نیازمند توافق و رضایت سایر ورثه‌ها است.

آیا وصیت شفاهی معتبر است

پس از بررسی صحت و معتبر بودن وصیتنامه شفاهی از دیدگاه شرعی، در این قسمت از مقاله قصد داریم به بحث درباره اعتبار و اثربخشی وصیتنامه لفظی و زبانی بپردازیم و بیان کنیم که آیا چنین وصیتنامه ای قابل قبول و اجرا توسط وارثان خواهد بود یا خیر. قانونگذار فقط در دو حالت وصیتنامه شفاهی را به عنوان معتبر تلقی می کند؛

فرض اول:
شرایط غیرعادی و ویژه ایجاد می شود، مانند وجود در یک منطقه نظامی یا در حال خدمت در ارتش. در چنین شرایطی، اگر فرد موردنظر مجروح شده و در بیمارستان بستری است، وصیت نامه خود را باید در حضور رییس بهداشت ارتش و مدیر بیمارستان تهیه کند. در غیر این صورت، می بایست در نزد دو شاهد و یا یک افسر (یا یک نفر با مقام مشابه) ضمانت شود.

مفروضه دوم، به مواردی جزئی‌تر از آنچه به‌صورت مشخص آمده مرتبط است. این مفروضه به‌طور خاص به انجام "وصیت شفاهی" در شرایط عادی و معمولی اشاره دارد. در این حالت، تنها در صورتی وصیت نامه شفاهی معتبر خواهد بود که به‌حضور دو گواه ارائه گردد و یکی از آن دو گواه، وصیت را با ذکر دقیق تاریخ از طریق نوشتن آن ضبط کرده و موصی و گواهان، زیر آن را امضا کنند. از جنبه اعتبار و صحت وصیت شفاهی می‌توان به نکته ضروری زیر اشاره کرد: موصی باید در حالتی که ذهنش در کمال سلامت است و با رضایت و اراده خود اقدام کند و در هنگام انجام وصیت دارای صلاحیت قانونی باشد.

اعتبار وصیت نامه شفاهی و اثبات آن در دادگاه

در قسمت پیشین، به بحث در مورد اعتبار و عدم اعتبار وصیت‌نامه شفاهی از منظر قانون امور حسبی پرداختیم. در این بخش از مقاله، قصد داریم درباره اعتبار و واجد بودن اثبات از وصیت‌نامه‌های دهانی و زبانی در دادگاه بحث کنیم و توضیح دهیم که در چه شرایطی وصیت‌نامه‌های دهانی در دادگاه غیرقابل قبول هستند.

تطبیق قانون در مورد وصیت‌نامه‌های زبانی افراد نظامی، بازداشت شدگان و زندانیان بدون راه دسترسی به خارج، فقط در صورتی معتبر است که وصیت‌نامه در حضور دو گواه و در کنار یک افسر یا همسطح‌اش انجام شود. همچنین، در صورتی که فرد نظامی مجروح یا بیمار و در بیمارستان قرار دارد، وصیت‌نامه‌اش معتبر خواهد بود تنها اگر این عمل را نزد رییس بهداری ارتش و مدیر بیمارستان انجام داده باشد.

در خصوص افراد معمولی نیز، وصیتنامه شفاهی تنها در صورتی معتبر خواهد بود که دو شاهد حاضر باشند و یکی از آن‌ها، با ذکر تاریخ و مکان دقیق انجام وصیت، آن را مکتوب کند. سپس وصیت کننده و دو گواه، زیر آن را امضا کنند. این نوع وصیتنامه تنها تا یک ماه بعد از زمانی که وصیت کننده قادر به ارائه وصیتنامه رسمی، معمولی یا فوری باشد، معتبر است. البته، شرط آن است که وصیت کننده در این مدت یک ماه، صلاحیت و قدرت برای وصیت دادن داشته باشد.

دادگاه با بررسی این شرایط، در صورتی که وصیت نامه بر اساس آن‌ها تنظیم شده و احراز شده باشد، آن را به عنوان معتبر تلقی می‌کند و وراث مکلف هستند تا به مفاد آن وصیت عمل کنند. البته در صورتی که شرایط مورد نیاز احراز نشوند، وصیت شفاهی قابل قبول نخواهد بود.

در صورتی که در وراثت اختلافی بوجود آید، فردی که مدعی وجود وصیت‌نامه شفاهی است، باید به دادگاه شواهد محکمی مبنی بر وجود چنین وثیت‌نامه‌ای ارائه دهد. این شواهد می‌توانند شامل شهود افراد حاضر در زمان تنظیم و ثبت وصیت‌نامه شفاهی باشند. در نهایت دادگاه با بررسی گواهی‌ها و شهادت‌ها، قضاوت نهایی خود را برای حل اختلاف در مورد این مساله صادر می‌کند.

در صورتی که شهود در دسترس نباشد، می‌توان از سند و مدرک‌هایی مانند استشهادیه محلی، گواهی بر گواهی و سایر امارات قانونی استفاده کرد تا قاضی را در قضاوت مبنی بر وجود وصیت‌نامه شفاهی متقاعد نماید. استفاده از چنین سند و مدرک‌هایی، می‌تواند به متقاعد شدن قاضی در برابر وجود و اعتبار وصیت‌نامه‌ی شفاهی کمک کند.

آیا وصیت نامه شفاهی بدون شاهد اعتبار دارد

یکی از سوالات متداول مربوط به وصیت نامه شفاهی، این است که آیا برای اعتبار وصیت نامه شفاهی حتما نیاز به حضور شاهدان است یا وصیت نامه بدون شاهد اعتبار خواهد داشت؟ در این بخش از مقاله به بحث درباره این موضوع می‌پردازیم.

در پاسخ به این سؤال باید گفت که "وصیت‌نامه لفظی و زبانی" بدون شواهد، به عنوان یک سند معتبر در نظر گرفته نمی‌شود. دلیل این امر نیز در این است که افرادی که حقدار وصیتنامه را می‌طلبند، قادر به ادعای هر موضوعی در قالب وصیتنامه شفاهی می‌باشند و بنابراین می‌توانند حقوق دیگر وارثان را زیر سؤال ببرند.