بر اساس تبصره‌ای در قانون اساسی، حق اعتراض و دفاع از حقوق خود در امر قضایی، حق مسلم و غیر قابل سلب هر فرد محسوب می‌شود. هیچ فردی نباید از این حق بی‌نصیب گردد. به همین دلیل، هرگاه کسی به حق خود تجاوز شود یا از سوی فرد دیگری جرمی اتفاق بیفتد، امکان مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و ثبت یک دادخواست حقوقی یا شکایت کیفری وجود خواهد داشت.

ممکن است در برخی موارد، پس از صدور رای قطعی توسط دادگاه و استفاده از راه‌های اعتراضی که در قوانین مختلف مانند آئین‌نامه دادرسی مدنی یا کیفری تعیین شده‌اند، طرفین بخواهند در مورد یک تصمیم قضایی قطعی اعتراض کنند. اما در مواردی که امر قضاوت شده و مختومه است، طرح دعوای مجدد بسیار محدودتر است و شرایط خاص خود را دارد که به سادگی قابل انجام نیست.

به مسئله‌ای که در اینجا بررسی می‌کنیم، می‌خواهیم در این مقاله پاسخی بدهیم. مبحثی که مورد توجه قرار می‌گیرد، "اعتبار امر قضاوت شده" و همچنین "قاعده اعتبار امر مختومه" است. در ادامه، آثار اعتبار امر قضاوت شده در دعاوی حقوقی نیز شرح داده خواهند شد. در صورتی که شما درباره این موضوع سوالاتی دارید، با ما همراه باشید.

اعتبار امر قضاوت شده چیست

در پاسخ به سؤالی که درباره "اعتبار حکم تصویب شده در دعاوی حقوقی" مطرح شده است، باید درباره "اصل اعتبار حکم نهایی" صحبت کنیم و بگوییم که به چه نوع پرونده‌ها و دعاوی، "حکم نهایی" گفته می‌شود. "حکم نهایی" یا "حکم قطعی" به این معنی است که درباره یک دعوای حقوقی یا جزایی، تمامی مراحل رسیدگی صورت گرفته، اعتراضات مختلف و نوع‌های مختلف اعتراضی که در قوانین مختلف تعریف شده است، انجام شده و یک حکم قطعی صادر شده است. در اینگونه دعاوی، به عنوان "نهایی" شناخته می‌شود و نمی توان برای آن همان موضوع و با همان اطراف درگیر، دوباره دعوا اقامه کرد.

عدم امکان دادن دعوای مجدد به همان موضوع و طرفین مرتبط، وقتی یک حکم قطعی برای این موضوع صادر شده است، با "اعتبار امر مختومه" یا "اعتبار امر قضاوت شده" نامیده می‌شود. قانون آیین دادرسی مدنی در ماده ۸۴ خود، اعتبار امر مختومه یا اعتبار امر قضاوت شده را یکی از موارد ارجاع دعواها در دعاوی حقوقی معتبر می‌داند. این اعتبار در هر دو نوع دعاوی حقوقی و کیفری وجود دارد.

قانون محدودیت دعاوی حقوقی یا همان "قاعده اعتبار امر مختومه"، به معنای عدم امکان تجدید نظر در موضوعی است که قبلاً توسط دادگاهی به صورت قطعی تصمیم گرفته شده و به آن با روش‌های اعتراضی درخواست تجدیدنظر کنیم. به این معنا است که افراد، با تمام توان و بهره‌برداری از حقوق و اصول قانونی، نمی‌توانند با امید به تجدیدنظر در رای قطعی دادگاه و به خاطر عدم قبول آن رای، درخواست دعوای مجدد در همان مساله را مطرح کنند.

آثار اعتبار امر قضاوت شده در دعاوی حقوقی

در بخش قبل، ما در مورد مفهوم "قاعده اعتبار امر مختومه" یا به عبارتی دیگر "اعتبار امر قضاوت شده" توضیح دادیم. اکنون قصد داریم درباره "اثرات اعتبار امر قضاوت شده در دعاوی حقوقی" صحبت کرده و بگوییم که این اثرات چه تأثیری بر طرفین دعوا دارد.

ماده ۸۴ قانون آیین دادرسی مدنی، اعتبار و امر قضاوت شده را به عنوان یکی از مشکلات و موانع در رسیدگی به دعاوی تأیید کرده است. این ماده بیان می‌کند که یکی از تأثیرات مهم تصمیم قاضی، امکان تجدیدنظر در دعوا بر اساس دادخواست حقوقی یا شکایت کیفری پس از صدور حکم قطعی را ممنوع می‌کند. در واقع، با صدور حکم قطعی، دعوا نمی‌تواند دوباره مجددا مورد اقامه قرار گیرد.

بنابراین، در صورتی که فردی مخالفتی با حکم صادر شده داشته باشد، باید طبق قوانین مربوطه و در زمان مقرر، اقدام به اعتراض کند. اعتبارامر مختومه به این معناست که دادگاه، دوباره به بحث اصلی پرداخته و با صدور قرار رد، پرونده را خاتمه می‌دهد.

تفاوت اعتبار امر قضاوت شده و اعتبار امر مختومه

در بخش‌های قبلی توضیح داده شد که قاعده اعتبار امر مختومه به چه معنا است و تأثیرات اعتبار امر در دعاوی حقوقی چیست. همچنین، بر اساس این قاعده، تکراری بودن یک درخواست قضایی ممکن نیست اگر برای آن قضیه قطعی حکم صادر شده باشد، حتی اگر افراد و موضوع دعوا همان باشند.