برای حفظ نظم و امنیت در جامعه و همچنین تضمین عدالت و جلوگیری از رخداد جرم، قوانینی وضع شده‌اند تا با رعایت قوانین و اصول دادرسی، امکان محاکمه و اعطای عدالت منصفانه فراهم شود. اصول دادرسی منصفانه، مجموعه‌ای از اصول است که باید در طول فرایند دادرسی، برای دعاوی حقوقی و کیفری رعایت گردد. در واقع برای داشتن یک دادرسی منصفانه و حفظ حقوق طرفین در فرآیند دادرسی، باید از پیش اصول مشخصی رعایت شود تا به این هدف دست یافته شود. بنابراین، در قانون آیین دادرسی کیفری، مواد 2 تا 6 به‌عنوان اصول حاکم بر دادرسی کیفری ذکر شده‌اند تا عدالت و حقوق طرفین در طول فرآیند دادرسی حفظ شوند. علاوه بر این، باید تمام مراحل دادرسی کیفری با رعایت حقوق شهروندی، که در قوانین احترام به آزادی‌های مشروع و حفظ حقوق شهروندی تعریف شده‌اند، انجام شود. به همین دلیل، در این مقاله به بررسی اصول حاکم بر دادرسی کیفری و رعایت حقوق شهروندی در طول مراحل دادرسی کیفری می‌پردازیم.

اصول حاکم بر دادرسی کیفری

در تمام مراحل رسیدگی و محاکمه، باید اصول اساسی رعایت شود تا حقوق طرفین در دعاوی حفظ شود. این اصول با نام‌های "اصول حاکم بر روند دادرسی کیفری" یا "اصول عادلانه دادرسی" شناخته می‌شوند و باید توسط مرجع قضایی در طول فرآیند رسیدگی به دعوا، به آنها پایبندی شود. اصول حاکم بر دادرسی و دعاوی کیفری در مواد 2 الی 6 قانون آیین دادرسی کیفری آمده است. اصل اول برای داشتن یک دادرسی عادلانه، ضرورتی است که رسیدگی و دادرسی کیفری به قانون منطبق باشد؛ به عبارت دیگر، باید به قانون پایبند بود تا حقوق طرفین دعوا تضمین شود. همچنین، تساوی در دسترسی به دادرسی نسبت به افرادی که در شرایط مساوی به جرمی گرفتار شده‌اند و تحت پیگرد قرار گرفته‌اند، ضروری است و باید روند دادرسی نسبت به مرتکبان به یکسانی انجام شود.

احترام به حقوق مدنی بشر و رعایت آن‌ها یکی از اصول اساسی برای داشتن یک دادرسی عادلانه است. باید تضمین شود که دادگاه‌ها با بی‌طرفی، استقلال کامل و به سرعت مطلوب به اتهامات مطروحه علیه اشخاص پاسخ دهند و از هر اقدامی که به تأخیر موجب شود، جلوگیری کنند. اصل برائت نیز باید در دادرسی رعایت شود. هرگونه محدودیت، سلب آزادی یا نفوذ به حریم شخصی، به جز به‌طور قانونی و تحت نظارت قضایی، غیرقانونی است و نباید به نحوی صورت بگیرد که به کرامت و حرمت اشخاص آسیب برساند. متهم باید به‌سرعت با اتهامات و دلایل مطروحه آگاه شده و از حق دسترسی به وکیل و سایر حقوق دفاعی معین شده در قانون بهره‌مند شود تا دادگاه به صورت عادلانه پرونده را بررسی کند. از سایر اصول دادرسی عادلانه نیز می‌توان به اطلاع رسانی متهم، طرف مقابل، شاهدان و سایر افراد مرتبط اشاره کرد و باید مکانیزم‌های تضمین و رعایت این حقوق فراهم شود.

رعایت حقوق شهروندی در طول مراحل دادرسی کیفری

همواره باید به رعایت اصول دادرسی اهمیت داده شود. علاوه براین، حقوق شهروندی نیز باید به‌طور کامل رعایت شود. در طول مراحل دادرسی کیفری، مراجع قضایی و مقامات قضایی باید همیشه به حقوق شهروندی توجه کنند و مقررات قانونی مربوط به احترام به آزادی‌های مشروع و حفظ حقوق شهروندی باید توسط تمامی مقامات قضائی، ضابطان دادگستری و شرکای دیگر در فرآیند دادرسی رعایت شود.