اسناد در وجه حامل

قانون تجارت ایران، شامل مقررات مهمی درباره‌ی انواع اسناد تجاری مانند چک، سفته و برات است.
این اسناد، به عنوان اسناد تجاری شناخته می‌شوند و به همین دلیل از نظر حقوقی پیامدهای مهمی به دنبال دارند.
افرادی که این اسناد را صادر می‌کنند، باید مقررات قانون و سایر قوانین مرتبط را با دقت رعایت کنند.

در قانون تجارت، در جریان بررسی اصول مربوط به این اسناد، این قانون توجه دارد که برخی از اسناد همچون چک و سفته، به صورت سند در وجه حامل صادر می‌شوند.
بدین معنا که هرگونه مبلغ یا وجه موجود در این اسناد، باید به دارنده یا حامل آن پرداخت شود.
اما به دلیل این که این نوع اسناد ممکن است گم شوند یا به سرقت برده شوند و مشکلات زیادی را برای صادر کننده و دارنده ایجاد کنند، هر دو طرف باید با آگاهی کامل از قوانین صادرات این اسناد، اقدام به صدور آنها کنند تا خساراتی نیابند.

به مناسبت فروش و خرید، در این مقاله به بررسی مفهوم اسناد تجاری می‌پردازیم.
اسناد تجاری شامل چک و سفته می‌شوند که بسته به ویژگی‌ها، مزایا و معایب خاص خود، قابلیت صدور به وجه حامل را دارند.
اولین نوع اسنادی که در این مقاله معرفی می‌شوند، چک و سفته هستند.
چک و سفته‌ها می‌توانند به وجه حامل صادر شوند و امکان پرداخت مبلغ مورد نظر را به حامل فراهم می‌کنند.
این اسناد تجاری به صورت قانونی تنظیم شده‌اند و دارای ویژگی‌ها و مزایا و معایب خاصی هستند که در این مقاله به آنها اشاره خواهیم کرد.
همچنین، در این مقاله به تحلیل اسنادی که صدور آنها به وجه حامل ممنوع است، خواهیم پرداخت.
این نوع اسناد تجاری به دلیل برخی موانع و شرایط ویژه، قابلیت صدور به وجه حامل را ندارند و باید مطابق با مقررات قانون تجارت عمل شود.
استفاده از اشاره‌گرهای تعبیه شده در متن نشان می‌دهد که این اصطلاحات و اصول قانونی در این مقاله بسیار مهم و قابل توجه هستند.
بنابراین، بررسی مفهوم، ویژگی‌ها، مزایا و معایب اسناد تجاری، همچنین صدور چک و سفته به وجه حامل و تحلیل اسنادی که ممنوع است، از مضمون اصلی این مقاله را تشکیل می‌دهند.

در وجه حامل یعنی چه

موضوع "اسناد در وجه حامل" و مزایا و معایب آن را پیش از هر چیز مورد بررسی قرار می‌دهیم.
اما قبل از آن، بهتر است مفهوم اصطلاح "در وجه حامل" را توضیح دهیم.
این اصطلاح به یعنیت چه اشاره می‌کند؟ در مورد معنای واژه "در وجه حامل" باید گفت که طبق قوانین حقوقی، تصرف در یک مال به عنوان مالک، دلیلی برای مالکیت آن مال به حساب می‌آید، به جز آن مواردی که خلاف این اصل باشد.
با استفاده از تگ اسناد در وجه حامل، مزایا و معایب آن را پیش از هر چیز بررسی می‌کنیم.
همچنین، بهتر است توضیح داده شود که توضیح اصطلاح "در وجه حامل" چیست.
تصرف در یک مال به عنوان مالک، به معنای مالکیت این مال محسوب می‌شود، مگر اینکه خلاف آن ثابت شود.

به عنوان یک مثال، زمانی که فردی به منابع مالی دسترسی دارد، فرض می‌شود او صاحب آنهاست؛ مگر اینکه موارد دیگری وجود داشته باشد که خلاف این فرض را تأیید کند و بر اساس آن، این قاعده را همچون یک اصل یا قاعده قانونی می‌نامیم.
برای اسناد و اوراق بهادار هم، این قاعده درست است؛ به همین دلیل در قانون تجارت، زمانی که یک سند به شکل سند در وجه حامل باشد، فرض می‌شود که دارنده آن سند، صاحب آن است، مگر اینکه خلاف آن اثبات شود.

با توجه به توضیحات مذکور، لازم است بگوییم عبارت "در وجه حامل" به معنی حمل کننده یا دارنده در مقابل آن سند، حق مالکیت را داشته باشد و وجه مذکور باید به شخصی پرداخت شود که آن سند را در اختیار دارد.
اگرچه او هیچ دلیل دیگری برای اثبات مالکیت خود نسبت به آن سند نداشته باشد.

بنابراین، سندی که در آن نام گیرنده تعیین نشده و به صورت سند در وجه حامل صادر می‌شود، یک سند در وجه حامل است.
هر کسی که این سند را در دست داشته باشد، به عنوان مالک آن در نظر گرفته می‌شود.
او می‌تواند این سند را به کسی دیگر انتقال دهد از طریق اقباض و قبوض.

اسناد در وجه حامل در قانون تجارت

قوانین تجارت ایران، به عنوان قانون اصلی، درباره‌ی تجار، شرکت‌های تجاری و اسناد تجاری، مفادی را بیان کرده است.
در بحث درباره‌ی اسناد تجاری مانند چک، سفته، برات و سایر اسناد، قانون تجارت نیز مقررات مربوط به اسناد داده شده است که از ماده‌های 320 تا 334 این قانون پوشش داده می‌شود.
در نتیجه، در این بخش، قصد داریم به بررسی اسناد در وجه حامل و انواع آن‌ها طبق قانون تجارت پرداخته شود.

براساس قانون تجارت، تعریفی برای اسناد در وجه حامل وجود ندارد.
اما می‌توان گفت که سند در وجه حامل، به معنای سندی است که نام گیرنده روی آن نیست و به عبارتی به صورت سند در وجه حامل نوشته شده است.
در نتیجه، صادرکننده متعهد به پرداخت مبلغ مشخص در زمان سررسید تعیین شده به شخصی است که آن سند را در دست دارد، به‌عبارتی حامل یا دارنده آن سند است.
به‌عنوان مثال، دارنده چک در وجه حامل همان شخصی است که چک را در دست دارد، حتی اگر نام وی روی چک ذکر نشده باشد.

تکیه‌گاه قانون تجارت، نوع گوناگونی از سند در اختیار دارنده را می‌توان تشخیص داد که از جمله‌ی آنها می‌توان به صورت کلی به‌عنوان مالک آن، شناخته می‌شود و حق‌المطالبه‌ی مبلغ مذکور در آن سند را خواهد داشت؛ مگر آنکه خلاف آن اثبات شود.
انواع سند در اختیار دارنده بر اساس قانون تجارت شامل این موارد است:

توجه: لطفاً قوانین و مقررات مربوط به چک‌ها را در نظر بگیرید و در صورت نیاز، مشاور حقوقی یا متخصص مالی مراجعه فرمایید.

قانون تجارت بنا به ماده 312، اجازه می‌دهد که یک چک به شخص خاصی صادر یا به صورت چک در وجه حامل به وجه آورده شود.
اگر یک چک در وجه حامل صادر شده باشد، دارنده آن می‌تواند به بانک مراجعه کند و درخواست پرداخت مبلغ مورد نظر را ارائه دهد.

سفته یا سند تجاری، طبق ماده ۳۰۷قانون تجارت، یک سند است که با امضاء صاحب آن، تعهد می‌شود که مبلغ مشخص شده را در زمانی مشخص به شخصی مشخص یا به صاحب سند (حامل) پرداخت کند.
طبق این قانون، امکان صدور سفته در وجه حامل نیز وجود دارد.

سهام و گواهینامه موقت سهام، بر اساس ماده 39 اصلاحیه قانون تجارت، اگر سهام و گواهینامه موقت سهام شرکت‌های بازرگانی به صورت بی‌نام صادر شده باشد، آنچه از جمله اسناد در وجه حامل محسوب می‌شود و دارنده این سهام، به‌عنوان مالک آن شناخته می‌شود.

اوراق قرضه و اسناد خزانه: با توجه به قانون انتشار اسناد خزانه و اوراق قرضه، امکان صدور این اسناد با نگارش بی نام وجود دارد.
در این صورت، آنها به عنوان یک سند در وجه حامل مورد توجه قرار می‌گیرند.
برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه، مقاله زیر را مطالعه کنید.

ویژگی های اسناد در وجه حامل

در بخش های قبلی به تحلیل تعریف حامل و اسناد حامل در قانون تجارت پرداخته شد.
اما سوالی که همچنان مطرح است، این است که ویژگی های اسناد حامل چه هستند و قانون تجارت چه آیین‌ها و مقرراتی در مورد این نوع اسناد تعیین کرده است؟

یکی از ویژگی‌های بارز اسناد در وجه حامل این است که طبق ماده ۳۲۰ قانون تجارت، صاحب این اسناد به عنوان مالک آنها تلقی می‌شود و می‌تواند اقدام به درخواست وجه مورد نظر در سند نماید.
مگر اینکه عدم اثبات شود که این موضوع یکی از مزایا و معایب مهم اسناد در وجه حامل است.

یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد این دسته ِاسناد، این است که انتقال سند به صورت حاملی، شامل معاملات مالی مختلف از جمله سفته و رسید و پرداخت، با استفاده از قبض و اقباض یا همان دادوستد صورت می‌پذیرد.
به عبارت دیگر، بر خلاف برخی از اسناد که نیاز به مراحل و مراسم خاصی مثل ظهرنویسی یا ثبت در دفاتر مربوطه و امضا دارند، استفاده از قبض و اقباض برای انتقال سند به صورت حاملی منجر به انتقال آن می‌شود.

براساس ماده 321 قانون تجارت، شخصی که مکلف به پرداخت وجه به دارنده سند در وجه است، تنها زمانی مکلف به پرداخت مبلغ مذکور است که سند در وجه حامل را از او دریافت و رسید گرفته باشد.
در ادامه، مزایا و معایب این نوع اسناد را به طور مفصل توضیح خواهیم داد.

مزایا و معایب اسناد در وجه حامل

یکی از مزایا‌های بارز اسناد در وجه حامل، استحکام و قوت انتقال آنها است.
وقتی از اسناد در وجه حامل صحبت می‌شود، منظور قبض و اقباض این نوع اسناد است.
به این معنی که هنگامی که اسند به دست شخص دیگری می‌رسد، او به عنوان مالک آن شناخته می‌شود.
با توجه به این موضوع، آسانی در انتقال اسناد در وجه حامل نسبت به سایر انواع اسناد که رویه‌های پیچیده‌ای برای انتقال آنها وجود دارد، به اشاره می‌کند و به همین دلیل، رقابت با اسکناس را ممکن می‌سازد.

مزیت مذکور می‌تواند به عنوان یک عیب اسناد در وجه حامل شمرده شود.
با توجه به اینکه بر اساس قانون، در مورد اسناد در وجه حامل قرارداد جاری است، صاحب این سند به عنوان مالک آن در نظر گرفته می‌شود؛ مگر اینکه در دادگاه با استناد به مدرک قواعدی، خلاف آن ثابت شود.
به همین دلیل، لازم است از اسناد در وجه حامل نظیر سفته یا چک با دقت خاصی مراقبت شود.

به عنوان مثال، در صورتی که یک سفته به صورت پرداخت در وجه حامل صادر شود، هر فردی که حامل یا صاحب آن سفته باشد، می تواند مبلغ مورد نظر را دریافت کند.
به همین دلیل، وقتی کسی صاحب یک سند باشد که به صورت پرداخت در وجه حامل است، به عنوان مالک آن شناخته می شود.
در صورتی که این اسناد مانند چک دزدیده شوند یا گم شوند، اثبات صحت مالکیت آنها توسط مالک اصلی دشوار خواهد بود.
به عنوان مثال، چکی که به صورت پرداخت در وجه حامل صادر شده است و با جعل توقیع مالک واقعی سرقت شده است.

به علاوه، یکی از مشکلات دیگری که با استفاده از برگه‌ی حامل در اسناد وجود دارد، این است که افرادی که این گونه اسناد را انتقال می‌دهند، پرداخت را تضمین نکرده و مسئول پرداخت آن نمی‌باشند.
به همین دلیل، ارزش و اعتبار اسناد در وجه حامل، کاملاً وابسته به شخصی است که اصلی صادر کننده‌ی این اسناد برگه در وجه حامل است.

نوشتن چک در وجه حامل

در صورتی که یک فرد قصد صدور چک را داشته باشد، باید دانش کافی درباره نحوه نوشتن چک را داشته باشد.
یکی از موارد حائز اهمیت که در خصوص برگه چک باید با دقت توضیح داده شود، نام دارنده چک می‌باشد.
برای وصول وجه چک، او می‌تواند به بانک مراجعه کند.
با این حال، طبق قانون تجارت، نوشتن چک به نفع حامل نیز مجاز است.

در صورتی که یک چک به حامل صادر شود، به نام یک شخص خاص در روی برگه چک اشاره نشده است و این به این معناست که هر فردی که آن را در اختیار داشته باشد، می‌تواند آن را به بانک مربوطه ببرد و مبلغ آن را وصول کند.
با این حال، به دلیل اینکه نوشتن چک در وجه حامل در مواردی مانند سرقت چک یا گم شدن آن، می‌تواند مشکلاتی را برای فرد صادر کننده ایجاد کند، در قانون جدید صدور چک، صدور چک در وجه حامل و ثبت آن ممنوع اعلام شده است.

احتراماً، مطالبی راجع به "ممنوعیت صدور چک در وجه حامل" وجود دارد.
این ممنوعیت به این صورت است که در مورد "چک های صیاد"، فرد صادرکننده باید اطلاعات مربوط به گیرنده را، از جمله مشخصات او، در سامانه وارد کرده و دارنده نیز باید آن را تایید کند.
این بدین معناست که دیگر امکان صدور و ظهرنویسی چک در وجه حامل وجود نخواهد داشت.
در صورت تمایل برای کسب اطلاعات بیشتر، می‌توانید مقاله زیر را مطالعه کنید.

صدور و ظهرنویسی سفته در وجه حامل

در قسمت قبل، اشاره شد که دستور صدور چک به همراه نشانه گذاری بر روی آن در وجه حامل، به دلیل تغییرات قانونی جدید، تحت ممنوعیت قرار گرفته است.
اما سؤالی که ممکن است پیش بیاید آن است که آیا فرایند صدور و نشانه گذاری بر روی سفته در وجه حامل امکان پذیر است یا خیر؟

در پاسخ به این پرسش، می‌توان گفت که یکی از انواع سند‌های قابل ارائه به حامل، سفته است.
طبق قانون تجارت، نحوه نوشتن سفته می‌تواند به سه شکل صورت پذیرد.
این سه شکل عبارتند از: حواله سفته به شخص مشخص شده، حواله سفته به صورت سفته در وجه حامل و سفته به صورت سفته در وجه حامل به صورت الکترونیکی.

«پشت نویسی سفته» به منزله انتقال حقوق موجود در «سفته» به شخص دیگر برای مطالبه آن حقوق و یا به منظور ضمانت انجام آن، دادن وکالت به شخص دیگر است.
این پشت نویسی می‌تواند شامل «سفته در وجه حامل» نیز باشد.
به عبارت دیگر، در مقابل چکی که امکان صدور و ظهرنویسی آن به حامل وجود ندارد، صدور و ظهرنویسی سفته به حامل بر اساس قانون تجارت، مجاز است.

در بخش‌های قبل، به ویژگی‌ها، مزایا و معایب اسناد در وجه حامل پرداختیم.
انواع اسناد تجاری را نیز بر اساس قانون تجارت ذکر کردیم.
اما سوالی که پیش می‌آید این است که آیا همه اسناد تجاری را می‌توان به صورت سند در وجه حامل صادر کرد؟ بنابراین، در این قسمت به این سوال پاسخ خواهیم داد که صدور کدام سند تجاری در وجه حامل مجاز نیست.

در پاسخ به این سؤال، باید بگویم که برات یک نوع سند تجاری است که بر اساس آن، فردی به دیگری دستور می‌دهد که در یک زمان مشخص، مبلغی را به فرد دیگر پرداخت کند.
بر این اساس، می‌توان گفت برات از قبیل چک یا سفته در وجه حامل نیست و قوانین تجارت نیز هیچ ضوابطی در این زمینه تعیین نمی‌کند.