یکی از رسوم رایج در مناطق مختلف کشور ما، ایده هدیه‌دهی به صورت جهیزیه است. در این رسم، زن ضروریات زندگی را به صورت وسایل و لوازم خانگی به خانه مشترک می‌آورد. بر اساس قانون مدنی کشور ما، این وسایل و لوازم متعلق به زن به عنوان مالک تلقی می‌شود و از این رو، در هر زمانی می‌تواند صاحب آنها باشد و آنها را بازیابی کند.

برای بازگرداندن مهریه که اکثرا در هنگام جدایی زوج‌ها انجام می‌شود، روش‌های متنوعی وجود دارد که زن باید با توجه به شواهد موجود، روش مناسب خود را برای درخواست بازگشت مهریه انتخاب کند. اگر این نکته را نادیده بگیرد، ممکن است در درخواست بازگرداندن مهریه شکست بخورد و از بازیابی مهریه خود محروم شود.

با توجه به اهمیت این موضوع، در این مقاله به بررسی تکنیک‌های مرتبط با استرداد جهیزیه و روش‌های آن می‌پردازیم. در این راستا، ابتدا به پرسشی که چه معنا و چه فرآیندی برای بردن جهیزیه با شهادت شهود، به همراه یا بدون اذن شوهر وجود دارد، پاسخ می‌دهیم. در انتها، درباره مسئله کسری جهیزیه و نحوه‌ی دریافت خسارت در این خصوص نیز بحث خواهیم کرد.

استرداد جهیزیه چیست

مطابق قوانین قانون مدنی کشور ما که مبتنی بر شریعت اسلام است، تکلیف زنان در فراهم کردن وسایل زندگی نیست، بلکه جهیزیه، که هدیه‌هایی هستند که خانواده دختر برای شروع زندگی به او می‌دهند. در نتیجه، تهیه وسایل زندگی جزء وظیفه نفقه از سوی شوهر است.

با توجه به توضیحات فوق، زن در یک منزل مشترک، به عنوان مالک وسایل و لوازمی با خود؛ ولی این اموال تحت عنوان امانت در اختیار شوهر قرار دارند و بنابراین، تنها او حق استفاده از آنها را دارد. در نتیجه، اگر شوهر در استفاده از این وسایل تعدی و تفریط کند، به عبارت دیگر آن را آسیب برساند یا از بین ببرد، زن حق دارد دعوا را مطرح کرده و از شوهر خسارت جبرانی بخواهد.

چنانچه زن و شوهر در زندگی مشترک با مشکلاتی روبرو شوند که ادامهٔ آن برای آنها غیرممکن است، زوج هرکدام سعی خواهند کرد تا حد امکان حقوق قانونی خود را حفظ کنند. اقداماتی از جمله دریافت "جهیزیه" و جلوگیری از آسیب دیدن اموال شوهر به اموال زن، توسط زن انجام می‌شود.

در صورتی که زوجین قادر به توافق درباره بردن جهیزیه نباشند و شوهر بدون رضایت زن، محل آن را تغییر دهد، برگرداندن این اموال نیازمند ارائه دادخواست استرداد جهیزیه در شورای حل اختلاف یا دادگاه خانواده و همچنین اثبات خواسته جهیزیه از طریق دادگاه خانواده یا شورای حل اختلاف و پرداخت هزینه دادرسی می‌باشد. چرا که دعوای استرداد جهیزیه مستلزم اثبات از طریق یکی از ادله اثبات دعوی است. به عبارت دیگر، زن باید ثابت کند که وسایل جهیزیه را به منزل شوهرش برده است.

لازم به ذکر است که در برگرداندن جهیزیه بر اساس قوانین قابل اجرا و با رعایت روش های قانونی، زن باید پس از عدم موافقت شوهر، اقدامات لازم را برای استرداد جهیزیه صورت دهد. مدت زمان استرداد جهیزیه، بسته به درخواست شورا یا دادگاه قضایی متفاوت است. اما به دلیل اینکه اقدام زن بدون اطلاع و هماهنگی با شوهر و بدون مراجعه به مرجع قضایی صورت گیرد، شوهر ممکن است شکایت سرقت از وسایل منزل علیه زن را برملا کند. در هر صورت، در دادگاه های کیفری فعلی، معمولاً حکمی در مورد اتهام سرقت در چنین مواردی صادر نمی شود.

روش های استرداد جهیزیه

هرچند، تمامی ادعاهایی که زن به منظور بازگرداندن جهیزیه ارائه می‌کند و با استناد به ادله اثبات دعوا، مانند سند و شهادت شهود، مطرح می‌شود، در نهایت به عنوان استرداد جهیزیه در نظر گرفته می‌شوند. اما، تاکید ما بر این است که بسته به دلیلی که زوجه برای اثبات ادعای خود در دادگاه استفاده می‌کند، روش‌های بازگرداندن جهیزیه نیز متفاوت خواهد بود. البته ممکن است در برخی موارد، استرداد این اموال بدون نیاز به طرح دعوا و با توافق با شوهر امکانپذیر باشد. به همین دلیل، ما در ادامه به بررسی روش‌های بازگرداندن جهیزیه خواهیم پرداخت که شامل موارد زیر می‌شود:

متدی که می تواند به عنوان یکی از روش های ساده و کم دردسر ترین استرداد جهیزیه استفاده شود، توافق بین طرفین درباره اینکه کالاها متعلق به زن هستند و او حق برداشت آنها را دارد، است. در این صورت، زن می تواند بدون هیچ مشکلی وسایل خانه را با خود ببرد و نیازی به رفتن به دادگاه برای جلوگیری از روند طولانی قضایی نیز نخواهد بود.

روش دیگری برای استرداد جهیزیه وجود دارد که در آن، همسر به دارا بودن یک لیست یا سیاهه از جهیزیه می پردازد. با استناد به این لیست که معمولاً حاوی امضای شوهر و چندین شاهد است، زن اقدام به بردن جهیزیه می کند و در اکثر موارد موفق می شود.

در صورتی که هیچ لیست جهیزیه یا سیاهه‌ای موجود نباشد، استناد به شواهد برای اثبات برگرداندن جهیزیه بدون سیاهه و به دست‌یابی به نتیجه، با استفاده از مدارک لازم برای استرداد جهیزیه کمی دشوار خواهد بود؛ زیرا سیاهه موجود نمی‌باشد. در روش‌های استرداد جهیزیه، تنها می‌توان از شهادت شاهدها بهره‌برد که استناد به آن‌ها گاهاً تحت تأثیر قضاوت قاضی قرار خواهد گرفت.

استرداد جهیزیه با شهادت شهود

زمانی که زن تصمیم می‌گیرد جهیزیه خود را دریافت کند، راه ساده‌ترین این است که از طریق استفاده از لیست یا سیاهه‌ای که به امضای همسر و برخی از افراد خانواده در آن ثبت شده است، درخواست بازگشت جهیزیه و اثبات مالکیت خود را بر روی اموال مورد نظر ثبت کند. معمولا با داشتن این لیست، دادگاه خانواده یا شورای حل اختلاف قاعده می‌گذارند و رایی که به نفع همسر صادر می‌شود را تصویب می‌کنند.

به اما، گاهی اوقات به دلایلی مانند مشکلات در رابطه خانوادگی بین زوج و خانواده زن، نیاز به داشتن لیست یا سند رسمی جهیزیه کاهش می‌یابد. در این حالت، زمانی که زن می‌خواهد اموال جهیزیه را از خانه مشترک به خانه جدید ببرد، پیش می‌آید که آیا بدون وجود لیست یا سند امضا شده، با استفاده از شهادت و شرایط شهادت شاهد، برگرداندن این اموال امکان پذیر است یا خیر؟

در پاسخ به سؤال مطرح شده، باید بیان کرد که شهادت شهود، یکی از عوامل قاطع برای ثابت کردن ادعاها در حقوق کشورمان است. در سیستم حقوقی ما، محدودیتی برای اثبات دعاوی وجود ندارد و این دلیل علاوه بر ادعای مالکیت بر جهیزیه، زن می تواند با استناد به شهادت شهود پس از امضای یا عدم در دسترس بودن لیست جهیزیه، مالکیت خود را بر جهیزیه ثابت کند و درخواست بازگشت آن را مطرح کند.

استرداد جهیزیه با مامور

در بخش‌های قبلی، در مورد استرداد جهیزیه در طلاق توافقی، سایر انواع طلاق و یا شرایط خاص و روش‌های آن، توضیحاتی ارائه دادیم. به طور خاص ذکر کردیم که اگر سیاهه یا لیست جهیزیه وجود نداشته باشد، زن می‌تواند با استناد به شهادت شهود، مالکیت خود بر این اموال را در محاکم خانواده یا شورای حل اختلاف ثابت کند و در مرحله اجرای حکم از سوی مرجع قضایی، جهیزیه خود را به دست آورد.

اما، به طور معمول، هنوز هم بعد از صدور حکم قطعی، شوهران اغلب امکان برگرداندن جهیزیه را ندارند و از اجرای حکم اجتناب می‌کنند. حتی در شرایطی که شوهران با منتقل کردن اموال زن و پنهان کردن آن، تلاش می‌کنند تا به حد امکان خود را در برابر بردن جهیزیه توسط همسرشان محروم کنند.

این از آن روزها بود که باید همسرها برای به دست آوردن جهیزیه خود و نجات از تصرف شوهر استفاده از قوای قهریه کنند. با جدیت باید حکم قاضی یا تصمیم شورا را اجرا کرده و تلاش کنند تا اموال خود را باز یا مسترد کنند. این قدرت قهریه، مامور دستورالعمل‌های قضایی را اجرا می‌کند و در حالت عادی، با همکاری مأموریت پلیس، برای اجرای حکم استرداد اموال و در موارد ضروری مثل برکنار کردن قفلی که شوهر اموال خود را در پشت آن مخفی کرده است، عمل می‌کند.

بردن جهیزیه بدون اذن شوهر

روند قانونی برگزاری مراسم ازدواج، در صورت عدم توافق بین عروس و عریس در مورد موجودیت های استردادی و نظر مخالفت شوهر، به چنین شکل است که زن با ارسال اظهارنامه و دادخواست استرداد مهریه، و پس از دریافت حکم قطعی دادگاه خانواده یا شورای حل اختلاف، با اجرای حکم می‌تواند به بازگشت دارایی‌های خود اقدام کند.

بعضی زنان در برخی موارد، به دلیل عدم آگاهی از قوانین یا همراهی با هزینه های طولانی و گران قضاوت، بدون ارجاع به روش هماهنگ شده ای که همسرشان هم راضی باشد، به طور شخصی و بدون اتخاذ تدابیر قانونی، تلاش می کنند تا اموال خود را برداشت کنند.

در آن شرایط، ممکن است پیدا شود که آیا زن با بردن جهیزیه بدون اجازه شوهر، با مشکلات قانونی مواجه می‌شود یا خیر؟ همچنین، آیا بازگرداندن این اموال در صورتی که بدون هماهنگی با شوهر انجام شود، کیفری است یا خیر؟

با توجه به پرسش‌هاي فوق، بايد گفت، در صورتي که زن، بدون پيش از اين حق طرح شده استرداد جهيزيه، شخصاً جهيزيه خود را از منزل مشترک خارج کرده و به منظور بردن اموال بدون رضايت همسر اقدام کند، ممکن است شوهر با طرح دعواي کيليني (سرقت)، به همسر خود آسيب زيادي وارد کند.

البته، گرچه در روال دادگاه‌های کیفری در کشور ما، برای روابط زن و مرد و دارایی‌های مشترک در خانه، حکمی بر سرقت صادر نمی‌شود، اما بهتر است زنان به منظور جلوگیری از مشکلات قانونی آینده، اقدام به بازیابی جهیزیه از طریق ارائه درخواست قانونی نموده و اموال خود را بازیابی کنند.

در حین برگزاری مراسم ازدواج، موضوع استرداد جهیزیه برای زن و پس گیری مال و اموال زن، ممکن است به سبب وجود اقلام ناکافی یا کسری در جهیزیه، به دعوایی بین زوجین منجر شود. در این صورت، زن ممکن است ادعا کند که برخی از موارد مورد نیاز در جهیزیه، موجود نبوده است و به عبارتی، جهیزیه کسری دارد.