قوانین مرتبط با دوران نامزدی در حقوق ایران، در مواد ۱۰۳۵ تا ۱۰۴۰ قانون مدنی تعریف شده‌اند. این مواد الهام گرفته از قوانین مدنی سوئیس هستند. اما به دلیل عدم تطابق و سازگاری با فقه اسلامی، قانونگذار دو ماده از این مواد را حذف کرده است. این دو ماده شامل ماده ۱۰۳۶ و ۱۰۳۹ قانون مدنی است. با این حال، قوانین مرتبط با دوران نامزدی در قانون مدنی به صورت محدودی مورد اشاره قرار گرفته است؛ زیرا در قانون مدنی، دوران نامزدی به عنوان یک قرارداد و یا تعهد در نظر گرفته شده است. البته ، این تعهد یا قرارداد در دوران نامزدی به صورت یک ازدواج مشروع قابل فسخ است. برای فهم بهتر قوانین مربوط به دوران نامزدی در قانون مدنی، نیازمند تعریف دقیق دوران نامزدی در قانون مدنی و بررسی پیامدهای آن بر اساس قانون هستیم که در ادامه این مقاله مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

تعریف دوران نامزدی در قانون مدنی

بطور کلی، با توجه به قوانین و همچنین عرف اجتماعی، نامزدی یک مرحله است که پیش از ازدواج جهت آشنایی و تشکیل خانواده بین دو نفر انجام می‌شود. در تعریف نامزدی بر اساس قوانین مدنی می‌توان گفت: "نامزدی یا وعده ازدواج قراردادی است که بین دو نفر برای ازدواج در آینده بسته می‌شود". بنابراین، نامزدی همان وعده ازدواج است و خود ازدواج نیست؛ چرا که ازدواج به معنای رسمی با انجام مراسم عقد نکاح صورت می‌گیرد و پس از آن زن و مرد به هم محرم می‌شوند و رابطه زوجیت برقرار می‌شود. تا قبل از عقد نکاح، نمی‌توان طرفین را زوج دانست و قوانین مربوط به رابطه زوجیت را بین آنها اعمال کرد. به همین دلیل، استفاده از لفظ نامزد و نامزدی صرفاً منصوب به افرادی است که در مرحله قبل از عقد نکاح قرار دارند و پس از آن دیگر نمی‌توان از نامزدی صحبت کرد. بلکه در این صورت، زن و مرد به هم محرم می‌شوند و به آنها زوج گفته می‌شود، نه نامزد. البته باید گفت که علاوه بر قوانین مدنی که مدت نامزدی را تعیین می‌کنند، احکام و آثار خواستگاری نیز در بعضی از مواد قوانین مدنی تعریف شده است.

آثار دوران نامزدی در قانون مدنی

یکی از تأثیرات مهم در زمان نامزدی، قابلیت عدم اجرای نامزدی و بهم زدن نامزدی است. این مفهوم در ماده ۱۰۳۵ قانون مدنی تعبیر شده است که می‌گوید: " قول ازدواج به تنهایی ایجاد تعهد زوجیت نمی‌کند؛ با این وجود، هر چه بخشی یا کل مهریه که بین طرفین در زمان ازدواج تعیین شده باشد، پرداخت می‌شود. بنابراین، تا زمانی که عقد ازدواج انجام نشده باشد، هر زن و مرد می‌توانند از انجام عقد منع کنند و طرف دیگر نمی‌تواند به هیچ وجه آن‌ها را به ازدواج مجبور کند و یا از راه انجام ندادن عقد، خسارتی ادعا کند". بر این اساس، می‌توان گفت که تعلق مهریه در زمان نامزدی از بین خواهد رفت.

عقد نکاح یک قرارداد مهم است که به طرفین آثار مختلفی را به همراه می‌آورد. بنابراین، قانونگذار به زوجین اجازه داده است که تا لحظه انجام عقد، قرارداد را لغو کنند و از تعهدات ازدواجی یا نامزدی خود صرف نظر کنند بدون اینکه طرف مقابل از ایشان خساراتی بخواهد. با این حال، در صورتی که یکی از طرفین در لغو نامزدی مقصر باشد، طرف مقابل حق دارد خسارت مطالبه کند.

درخواست جبران خسارت به دلیل برهم‌خوردن نامزدی از بین آثار قانونی که در ماده ۱۰۳۶ قانون مدنی قبلی ذکر شده بود، مطالبه خسارت به دلیل برهم‌خوردن نامزدی یکی از آن‌ها بود. بر اساس این ماده، اگر یکی از نامزدها به طور بی‌مورد وصلت منظور را به هم بزند و در نتیجه طرف مقابل یا خانواده او یا افراد دیگر به اعتماد و واقعیت ازدواج فریب خورده (خسارت دیده) و مخارجی را متصرف کرده باشند، طرفی که وصلت را به هم زده است باید مسئولیت خسارت‌ها را بپذیرد. البته، این خسارت‌ها مربوط به مخارج معمولی خواهند بود. اما باید توجه کرد که این ماده در نهایت حذف شده است و امکان مطالبه خسارت به دلیل برهم‌خوردن نامزدی در این مورد تعیین نشده است.

در اضافه به این، ممکن است هر یک از نامزدها به یکدیگر هدایایی داده باشند که در این شرایط، مسئله برگشت هدایا نامزدی به عنوان یکی از تبعات و قوانین دوران نامزدی در قانون مدنی مورد پیش بینی قرار گرفته است. طبق ماده ۱۰۳۷ قانون مدنی، هر یک از نامزدها می‌توانند در صورت خاتمه رابطه، درخواست بازگشت هدایا را که به یکدیگر یا خانواده طرف دیگر برای رابطه به عنوان هدیه داده شده است، داشته باشند. اگر هدایا به شکل فیزیکی موجود نباشند، ارزش محاسبه شده آن هدایا قابل ادعا خواهد بود؛ مگر اینکه هدایا بدون هیچ گونه تقصیر از طرف دیگر تلف شده باشند. این موضوع به طور کامل در مقالهبررسی برگشت هدایا در دوران نامزدی شرح داده شده است.